Yaylacılık
Çok eski yıllardan günümüze kadar devam ede gelen bir gelenektir yaylacılık. Arazinin konumu hayvanlar için yeterli beslenmeye elverişli değildir. Hem hayvanların daha iyi beslenmesi hem de yağ, peynir ve çökelek elde etmek amacıyla yaylaya çıkılır.

Yaylaya Çıkış Öncesi Hazırlıklar ve Yayla Yolunda

Yayla çıkış zamanı hava şartlarına bağlı olarak değişir. Genel de Mayıs ayı sonu ile Haziran başıdır. Tarih muhtar ve köy heyetleri tarafından birlikte belirlenir. Bu tarih, yağan kar miktarına ve karın tahmini kalkış zamanına göre tespit edilir. Belirlenen tarihten önce kimse yaylaya çıkmaz.
 
Mezra : Bazı köylerin "mezra" olarak adlandırılan geçiş yerleri vardır. Mezraların rakımları yaylalara göre daha düşük olduğundan kar erken kalkar. Nisan ayı sonunda, Mayıs ayları başında bu mezralara gidilir. Orada 15-20 gün yaylaya çıkış tarihine kadar kalınır. Köyden gelenlerle birlikte yaylaya çıkılır.

Hazırlıklar arasında, mısır öğütülmesi, at ve katır varsa semer ve eyerlerin gözden geçirilmesi, yiyecek, giyecek, hayvanların bağlanacağı, ip ve kazıklar sayılabilinir. Sığırların alınlarına ya da boyunlarına nazar boncuğu veya muska takılırdı.

Hayvanı olmayanlar yüklerini sırtlarında taşırlar. Taşımayanlar kiracı tutarlar. Yük taşınması gayet eğlenceli olur. Kyün gençleri genellikle pazar günleri hep birlikte yüklerini alır sabah erkenden yayla yoluna koyulurlar. Belli yerlerde molka veriri, dinlenir, açlıklarını giderir, horon oynarlardı. 

Hanlar : Yaylaya çıkışlar genellikle iki gün sürerdi. Birinci günün sonunda hanlarda konaklanırdı. Hanlar: zemin katı kahvehane, üst katı da birkaç odadan ibaret bir otel niteliği taşırdı. Hayvanlar çok kalabalık olur ve ahırda yer olmazsa dışarıda yere çakılan kazıklara bağlanırdı. Hayvanlara hayvancının ot deposundan ot satın alınarak verilir, ayrıca içilen çay ve kalma masrafı olarak da hancıya belli bir miktar para ödenirdi.

Köççü : Yaylada sürekli kalacak kişilerle birlikte hayvanların götürülmesine yardımcı omak üzere bir kaç kişi de kafile ile birlikte bulunurdu.

"Köçcü" denilen bu kişilker, sığırları yaylaya çıkardıktan sonra orada birkaç gün kalıp tekrar geri dönerlerdi.



Yayla Hayatı

Yayla hayatı Haziran ayının başından Eylül ayının ilk haftasına  kadar sürüp giden üç aylık bir dönemi kapsar. Havalara göre bu süre azalıp, kısalabilir.

Yaylada günlük hayat çok erken başlar. Sabah erkenden kalkılıp, sığırlar sağılır. Sütün kaymağı alınıp kaymak kabında, kaymağı alınmış süt ise peynir kazanında biriktirilir. Güneş doğarken hayvanlar çözülür ve yayıma bırakılır. Hayvanlar yayıma (otlak alanı) götürüldükten sonra ahırın gübresi temizlenir. Gübrenin temizlenmesinde ağzı geniş bir kazma ile, "süpürgelik" denilen dalları sert ve esnek yapıda olan bir cins çalıdan yapılmış ahır süpürgeleri kullanılır. Ahırın ortasında toplanan gübre, evin önünde uygun bir yerde biriktirildiği gibi sepetlerle çayırlıklara götürülüp serpilir. Bazen de günlük gübre ahırın iç duvar yüzeyine ya da taşların üzerine yapıştırılarak kurutulmaya bırakılır. Bir müddet sonra kuruyan gübreler "tezek" haline gelir. Bunlar odunu yanında ek yakacak olarak kullanılır.

Yaylacının günlük işlerinin başınada, sağılan sütü değerlendirmek gerekir. Peynir kazanında toplanan kaymağı alınmış süt, belli bire kıvama geldiğinde peynir yapılır. Peynir suyu kaynatılarak tülbentten yapılmış minci torbalarına dökülerek süzdürülür. Bu şekilde elde edilen paeynir ve minci tuzlandıktan sonra peynir ve minci kaplarınak onulur.

Kaymak kabı dolduğunda yayık yapma zamanı gelmiş demektir. Yayık vurma işi için yaylacı, diğer komşuları yardıma çağırır. Genellikle her yaylada ortak olan birkaç yayık bulunur. Atma türkülerle şenlenen yayık evinde elde edilenyağ, yıkanıp tuzlandıktan sonra yağ kaplarına basılır. O gün için hazırlanan yemekler yenir ve dağılınırdı. 

Sığırlar ikindiden sonra yayımdan toplanarak eve getirilir ve bağlanırdı. Sisli havalarda sığırların yerini tespit etmede bir kolaylık sağlamak için boyunlarına orta büyüklükte çıngırak takılır. Çıngırak takma adeti aynı zamanda kurt gibi yabani hayvanları da ürkütmeye yöneliktir.

Otlar azalmaya başlayınca, otlak alanların bir bölümü geçici bir süre hayvanların girmesine yasaklanırdı. Yaylacıların ortak kararı ile alınan ve 20-30 gün süren bu yasaklama adetine "Koru" denilirdi. Korunun sona erdiği, bir gün önceden her eve duyurulur, ertesi sabah bütün yaylacılar hayvanlarını, koru süresince biraz daha yeşeren bu otlağa götürülürdü. Buna da "Koru Bozmak" denirdi. Korunun bozulması yaylacılara endişe ile karışık bir heyecan verirdi. Çünkü sığırların tek bir alanda toplanması, hayvanların biribiriyle kapışması sebebiyle tehlike oluşturmaktaydı.

Ot Biçimi : Yayla hayatının en hareketli dönemidir. Temmuz ayının sonlarına doğru otlar iyice büyüyünce, dere ve ırmaklardan arklar açarak çayırlıklara verilen su kesilir. Bundan gaye otun çürümesini önlemek ve biçmeyi kolaylaştırmaktadır. Ağustos ayına gelindiğinde  otlar biçilecek seviyeye gelmiş olur. Ot biçimi için güneşli günler tercih edilir. Çayırlıkların düzgün olan kısımlar tırpanla "kerendi" taşlık ve çok dar alanlar ise orak ile biçilir.

Genellikle tırpan işi erkeklerce, orak ise kadınlarca yapılırdı. Ot biçme zamanlarda köylerden yardıma gelinirdi. Yağmura karşı bir yarış sürer bu dönemde. Biçilen otlar güneşte kurumaya bırakılır. Kuruyan otlar "Gelberi" denilen ağaçtan yapılmış dişli bir aletle kümeler halinde bir araya getirilir. Küme halinde kuru ot el yardımı ile sarılarak "Güvel" ya da "Sarma" denilen küçük demetlere ayrılıp ot depolarına taşınırdı. 5-6 güvel bir ot yükü olarak nitelendirilir. Otluğun verimi yük hesabı ile yapılırdı. Gündüz ot biçme gece eğlencelere dönerdi.

Ot biçme işini bitirenler tekrar köye dönerler. Bir süre sonra yayla eski sukunetine avdet eder. Biçilip depolanan kuru ot, yaz başı ve güz dönemlerinde havaların soğuk ve yağışlı gitmesi ya da otlarınazalması halinde ek yiyecek olarak hayvanlara verilir.

"Güz Köçi" diye adlandırılan yayla dönüşü Eylül ayının ilk haftalarına rastlar. Otların sararması ve havaların soğuması ile birlikte yaylacılar tekrar mezra ve köylere döner.

Yaylalarun başina,  kar yağar ince ince
İnsan bir garip olur, yayladan ayrilinca

Rize Yaylaları



YAYLA ADI
İLÇE
YAYLA ADI İLÇE
Ambarlı Yaylası
Amlakit Yaylası
Andon Yaylası
Anzer Yaylası
Apivanak Yaylası
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Merkez İlçe
İkizdere
Çamlıhemşin
İncesu (Marbudam) Yaylası
İntor Yaylası
Kaban Yaylası
Kaçkar (Ombole) Yaylası
Kaleköy (Hisarcık) Yaylası
Çayeli
Ardeşen
İkizdere
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Arçevit Yaylası
Avusör Yaylası
Ayder Yaylası
Badara Yaylası
Balıklı Yaylası
İkizdere
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Ardeşen
Kanboz Yaylası
Kandemir Yaylası
Karap Yaylası
Karmik Yaylası
Karos Yaylası
Güneysu
Güneysu
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Çayeli
Başköy (Ortaklar) Yaylası
Başyayla
Büyük Yayla
Cimil Başköy (Tiron) Yaylası
Cocoğ Yaylası
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
İkizdere
İkizdere
Çamlıhemşin
Kavron Yaylası
Kito (Gito Yaylası)
Koçdüzü (Guant) Yaylası
Komti Yaylası
Koşmer Yaylası
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
İkizdere
Çağırankaya Yaylası
Çamlık Yaylası
Çatak (Çağlayan) Yaylası
Çaymakçur Yaylası
Çiçekli Yayla
İkizdere
Fındıklı
Fındıklı
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Kürdün Yurdu Yaylası
Mahura Yaylası (Büyük Yayla)
Manle Yaylası
Meşeköy (Petran) Yaylası
Orta Yayla (Ortaköy)
İkizdere
İkizdere
İkizdere
İkizdere
Çamlıhemşin
Çifteköprü (Meles) Yaylası
Çirmaniman Yaylası
Deremezra Yaylası
Dereyayla
Didingola (Topluca) Yaylası
İkizdere
Çayeli
Ardeşen
Ardeşen
Çamlıhemşin
Ovit Yaylası
Palakçur Yaylası
Palovit Yaylası
Pokut Yaylası
Sakura Yaylası
İkizdere
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Fındıklı
Diktaş (İksenit) Büyük Yayla
Eğnaçor Yaylası
Eğrisu Yaylası
Elevit (Yaylaköy) Yaylası
Garzavan Yaylası
İkizdere
Çayeli
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
İkizder
Sal Yaylası
Samistal Yaylası
Sırt Yaylası
Siprona Yaylası
Sivrikaya Büyük Yayla
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Ardeşen
Ardeşen
İkizdere
Gencebay (Cancava) Yaylası
Golezana Yaylası
Gölyayla (Kabahor) Yaylası
Gündihan Yaylası
Gürcüdüzü Yaylası
İkizdere
Ardeşen
İkizdere
Çamlıhemşin
Fındıklı
Sultan (Zuğu) Yaylası
Şemkevut Yaylası
Tahpur Yaylası
Tirovit Yaylası
Tobamzga Yaylası
Fındıklı
Çayeli
Çamlıhemşin
Çamlıhemşin
Ardeşen
Hacıvanak Yaylası
Handüzü Yaylası
Hazındak Yaylası
Homeze Yaylası
Huser Yaylası
Çamlıhemşin
Güneysu
Çamlıhemşin
İkizdere
Çamlıhemşin
Varda (Güneyce) Yaylası
Vaşa Yaylası
Verçenik Yaylası
Yediçukur Yaylası
Zargistal Yaylası
İkizdere
İkizdere
Çamlıhemşin
İkizdere
Çayeli


Kaynaklar

1) Cumhuriyetimizin 75. Yılında Rize, 1998, Rize İl Özel İdaresi ve İstanbul Rize Kültür ve Sosyal Yardımlaşma Vakfı Başkanlığı
2) Rize Kültür Derlemeleri, 1999, Rize Halk Eğitim Müdürlüğü
3) Yaylalar Kenti Rize, 2013, Kaçkar Turizm Birliği
4) Kuzey Mavi
5) Emin Kanbur