|
Rize Evleri
|
|
|
Doğu
Karadeniz Bölgesinde evler coğrafi yapı gereği, genellikle yamaçlarda,
dağınık şekilde, çoğu zaman aile içi bir kaç evlik guruplar halinde,
bazen de birbirinden bir iki kilometre uzakta konumlanmıştır.
Yamaçlara ve tepelere serpilmiş orman ve yeşille bütünleşmiş birkaç
evden oluşan yerleşmeler, hatta bazen tekil konutlar heyecan verici bir
görüntü oluşturmaktadır. Bu heyecan verici görüntülerine karşın bu
evlere ulaşım bir o kadar da zordur. Genellikle düzgün olmayan
patikalardan yürüyüp evlere ulaşılmaktadır.
Rize’de ev mimarisinde yapı malzemesi olarak genellikle ahşap ve taş
kullanılmıştır. Bunların haricinde az sayıda da olsa tuğla malzeme
kullanılmıştır.
Bölge özgün bir konut ve yayla evi mimari tarzına sahiptir. Bu tarz,
ahşap ağırlıklı taş temele oturan bir yapı türüdür. Doğu Karadeniz
yöresinde geçmişte, özellikle kırsal kesimlerde evler dolma taş ve
ahşap karışımıyla inşa ediliyordu. Rize ve yöresinde yaygın olan bu tür
yapılaşma Trabzon ve Giresun yöresinde ise daha çok ahşap kullanılarak
gerçekleştirilmiştir.
Ahşap kolay bulunan ve kolay işlenebilen bir yapı malzemesi olduğu için
öncelikle tercih edilmiştir. Ormanlarda çok zengin flora bulunmasına
rağmen yapı malzemesi olarak çam, ladin, kayın gibi ahşabın dayanıklı
türlerinin kullanımı yaygındır. Kıyı kesiminde kestane, iç kesimlerde
ise çam yakın çevrede elde edilebilmesi nedeniyle en çok tercih edilen
yapı malzemesidir. Bunların haricinde ceviz, meşe, karaağaç gibi daha
az bulunan sert ağaç türlerine yer verilmiştir.
Ahşabın
yanı sıra, daha az bulunması nedeniyle ikinci derece kullanılan yapı
malzemesi taştır. Ayrıca, özellikle kıyı kesiminde çatı ve bacalarda
tuğla, kiremit gibi pişmiş toprak kullanılmıştır. Bu malzemeler yapı
içinde kullanılış biçimine göre sınıflandırıldığında, yapı sistemleri
basitten gelişmişe göre ahşap yığma, ahşap karkas ve karma olmak üzere
üç gurupta toplanabilir.
|
|
Evlerin
dış cepheleri
süsleme ve mimari açıdan vurgulanarak ön plana
çıkarılmıştır. Evler genellikle yamaçların eğimine uyarak bodrum kat
üzeri iki kattan inşa edilmiştir. Bodrum katı ahır olarak
kullanılmıştır. Genellikle ahırlara evin her iki cephesinden de giriş
bulunmaktadır. Çamlıhemşin ve Fındıklı konutlarında bodrum katında
genelde iki ahır bölmesi bulunur, bunların üzeri düzgün kesme taştan
yapılmış, basık kemerlerle taşınan tonoz örtülere sahiptir. Eskiden bu
evlerde kalabalık ailelerin yaşadığı düşünülürse, ahıra, beslenmeleri
açısından büyük önem verdikleri ortaya çıkmaktadır. Ahırların içinde
hayvanların beslendiği yemlikler ve su içtikleri yalaklar
bulunmaktadır. Ahır zeminleri genellikle taş döşeli olmakla beraber
bazılarında ahşap ve tuğla malzemede kullanılmıştır.
Doğu
Karadeniz evleri ülkemizin diğer bölgelerindeki evlere göre
farklılıklar gösterir. Türk evinde en önemli mekan oda iken, Karadeniz
evinde aşhanedir. Aşhane bugünkü anlamda mutfak bölümüdür. Aşhane bu
evlerde günlük hayatın geçtiği mekandır. İki yan girişten ulaşılabilen
bu mekanda, aşhaneyi boydan boya kat eden kemerli bir ocak yer
almaktadır. Ayrıca bu mekan hayat ve selamlık mekanlarına geçişteki
nakışlı rafların bulunduğu yerdir. Yörede, ocağın kemeri aşhanedeki
perde olarak söylenmektedir. Taştan ve basık kemer biçimindedir. Büyük
baca üstten açıktır ve ortasında, ateşin üstüne gelen yerde kazanların
asıldığı büyük ve kalın bir demir zincir (klemuri) asılıdır. Dolap ve
raflar büyük bir ustalıkla ahşap oyma tekniği ile süslenmiştir. Yapı
malzemesi olarak genellikle rengi zamanla koyulaşan kestane ağacı
kullanılmıştır.
Hayat, evin merkezindedir ve yamaca bakar, dolayısıyla manzaraya açık
konumdadır. Önünde sıra pencereler, gerisinde de genellikle ahşap bir
sedir yer alır. Hayatın sağında ve solunda odalar yer almaktadır. Bu
odaların çoğunda Bursa kemerli şömine ve banyo bulunur. Bu özellik,
Rize Yöresi evlerinde aynıdır.
Yapı sistemi ve dış duvar dolguları ne olursa olsun, Rize yapılarının
çatı kuruluşunda iklim koşulları önemli etkendir. Duvarların yağmurdan
korunabilmesi için saçaklar olabildiğince geniş tutulur. Çatı arasına
yapılan havalandırmalarla, nemden kaynaklı çürüme engellenir. Çatı
yüzeyleri üç ya da dört eğimli olabilir. Eğimlere göre farklı görsel
etki yaratan bu çatı türleri, yörede sırayla “semer “, “üç omuz”, “dört
omuz” olarak adlandırılır. Çatı, eskiden balta ile ayrılan ahşap
tahtalar(hartama) ile örtülü iken daha geç dönemde kıyı kesimlerinde
alaturka kiremitler kullanılmıştır.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|