Türkiye'de
üretimi en çok
yapılan ve dışsatımın
başlıca mandarin çeşidi Satsumadır. Satsuma mandarini;1878
yılında General
Van Valkenberg tarafından Japonya’dan ABD’ye
götürülmüş ve
kültüre alınmıştır. 1900
yılının ilk yarısında da Japonya'dan
Batum’a ve
sonraki birkaç yıl içerisinde de Türkiye’ye
getirilmiştir (Rize).
Türkiye'deki
Satsumaların tümü Owari
varyetesi grubunda yer
alırlarken: meyve kabuğu hasat döneminde sarı portakal renginde ve
hafif
pürüzlüdür; kalınlığı 3.37 mm'dir.
Kabuğun meyve etine bağlılığı gevşektir. Olgunlaşma döneminden
sonra kabuğun etten ayrılması kolaylaşır. Yumuşama eğilimi
yüksek bir türdür. Depolamaya ve taşımaya elverişlidir.
Meyveleri basık
şekillidir. Meyve genişliği 51.22
mm, uzunluğu 51.22 mm,
ağırlığı ortalama 99.59gr'dır. Meyve
eti koyu portakal sarısı rengindedir. Citrus türleri
içerisinde, tat, koku ve
kalitesi yüksek bir çeşittir. Olgunluk döneminde,
meyve suyu miktarı %43,90'dır. Suda çözünebilir kuru
madde miktarı (SÇKM)
%10.46, titre edilebilir asit miktarı
da (Asit) % 1.33’dır. SÇKM/Asit oranı 8.28
dir.
Meyve başına ortalama
1.00-1.18 adet/100
meyve çekirdek
düşmekte olup
çekirdek siz bir çeşit grubundadır. Verimli bir
çeşit olup elverişli iklim ve
bakım koşullarında düşük periyodisite gösterir. Ancak,
koşulların bozulmasına
ve yaşlanmaya bağlı olarak periyodisiteye eğilimi artar. Partenokarpiye
eğilimi
oldukça yüksektir. Mandarin
ağaçları
yayvan
taçlı olup düşük sıcaklara çok
dayanıklıdır.
Owari varyetesi erkenci
bir çeşittir. Meyveleri
Ekim ayı
ortasından itibaren olgunlaşır ve olgunluktan sonra ağaç
üzerinde fazla kalmaz. Özellikle
Ege
bölgesinde üretilir. Akdeniz
bölgesinde anaç olarak turuncun
kullanılması ve toprakların kireçli olması nedeniyle meyve
kalitesi düşmekte ve
bu nedenle yetiştiriciliği yaygınlık kazanamamaktadır.
Satsuma - Rize Mandalinasına Ait Bazı Bitkisel Özellikler
Karadeniz
bölgesinde satsuma mandarini “Rize
mandalinası” olarak bilinir ve yoğunlukla
kuzey rüzgarının olmadığı güneye ve güneydoğuya bakan
yamaçlarda ekonomik
olarak yetiştirilmektedir. Monokültür olan çay
tarımından önce, bölgede yaygın
olarak yetiştiriciliği yapılmaktaydı. Satsuma mandarini bölge
ekolojisine uygun
olması, meyvesinin sevilerek yenmesi ve bol miktarda C vitamini
içermesi
nedeniyle tüketimi ve pazar değeri artmıştır.
Ekonomik
yaşı 40 - 60 yıl olup ağaç
başına verim ortalama olarak 80-90 kg’dır. Satsuma
mandarini en iyi rengi 16-20 0C’de alır. Mandarinler
hafif derin, drenajı iyi kumlu tınlı, tınlı
veya killi-tınlı, taban suyu seviyesi 1.5 m’nin altında pH 5.0-5.5 olan
humusça
zengin topraklarda iyi yetişir. Özellikle
Karadenizde mandarin yetiştiriciliğinde anaç
olarak
üç yapraklı (Poncirus
trifolia) kullanılmaktadır.
Gübreleme
Mandarin
gübrelemede saf besin miktarı olarak 25 kg/da saf azot, 8 kg da saf fosfor ve
20 kg/da
saf potasyum olarak hesaplanır. Azotlu gübre 3 zaman periyodunda
toprağa
verilir.
İlk
olarak, çiçeklenme öncesi ağaca su
yürümeden (Ocak-Şubat sonu)
gübrenin 3/5‘i, ardından yeni yaprak ve sürgünlerin
oluştuğu (Mayıs-Haziran)
gübrenin 1/5’i, son olarakta, meyve oluşumunda (Haziran-Temmuz)
gübrenin 1/5’i
verilir. Azotlu gübreler sulama suyuyla yada toprağa direk
verilebilir.Gübreler
ağaç gövdesinden 50cm
uzağa,
taç izdüşümüne verilir veya toprağa
karıştırılır. Fosforlu gübreler Ekim-Kasım aylarında ağaç
başına 0.3 kg
saf madde olarak
verilirken, Potasyumlu gübreler Ekim-Kasım aylarında yeni tesis
edilen
fidanlara ilk 5 yıl 40-80 gr tam verim çağında ise 500gr saf
madde olarak
verilir. Ayrıca 3-4 yılda bir 4-5 ton yanmış ahır gübresi
sonbaharda uygulanması
tat ve diğer kalite parametrelerinin artışı için gereklidir.
Dikimle
birlikte şekil budaması yapılmış olan fidan 2-3 yıl budamaya
ihtiyaç göstermez.
İlk 2-3 yıl taçlandırma yerine alt kısımdan çıkan
sürgünler alınır. Karadeniz
bölgesi için uygun olan şekil goble’dir. Goble
şekil diğer meyve ağaçlarından
özellikle elmalarda yapıldığı gibi
uygulanır. Mandarinlerde budama zamanı erken ilkbahar dönemidir.
Budama zamanı
son donlar geçtikten sonra sürgün vermeye başlamadan
önceki zaman dilimidir.
Budamada kurumuş, kırılmış, dikine büyüyen (obur) dallar
kesilir. Satsuma mandarinleri
zayıf gelişme gösterdikleri için fazla budamaya
ihtiyaç duymazlar.
Mandarinlerde
hasat
zamanı Şeker/Asit oranına göre yapılır. Hasat makasla kesilerek
yapılır. Hasat
edilen meyveler uygun temiz taşıma kaplarına itinayla boşaltılmalıdır.
Boylanarak kasalara dizilmelidir.
Akdeniz ve Ege
Bölgelerinde Yetiştirilmekte olan “Satsuma - Rize Mandalinasının”
Ekonomik
Potansiyeli
Dünya
turunçgil üretimi, yaklaşık 103 milyon ton
olup bunun %60’ını portakal, %22’sini
mandarin,
%13’ünü limon ve % 5’ini greyfurt oluşturmaktadır. Değişen
tüketici tercihleri
nedeniyle, son on yılda, portakal üretimindeki artış % 2,2’de
kalırken, limon
üretimi %47, 2006 yılı verilerine göre mandarin
üretimi % 33 artmış, greyfurt üretimi ise % 9
azalmıştır. Turunçgil
üretiminde ki toplam artış ise % 11 olmuştur. Yurdumuzun subtropik
iklim
kuşağına sahip bölgelerinde yetiştirilen turunçgil,
önemli bir tarımsal
ürünümüzdür. Her yıl yaklaşık 92 bin hektar
alanda 2.5 milyon ton üretim
yapılmaktadır. Türkiye’de Akdeniz ve
Ege
bölgelerindeki yıllık üretim değeri 2007 verilerine göre
750 milyon YTL (600
milyon ABD Doları) olan satsuma mandarini çoğunlukla yurt
içinde tüketilirken,
%30’luk bir kısmı ihraç edilebilmektedir.
Ülkemizde üretilen
turunçgillerin yaklaşık olarak %45’ini portakal, %30’unu limon,
%20’sini
mandarin ve % 5’ini greyfurt oluşturmaktadır. Rize’de satsuma mandarini
yetiştiriciliğine gereken önemi vererek bu ekonomik pastadan
payını almalıdır.Ülkemiz,
genel
olarak turunçgil meyveleri yetiştiriciliği yapan; İtalya,
İspanya ve İsrail
gibi Akdeniz ülkeleri arasında çok önemli bir
erkenciliğe sahiptir. Bununla
birlikte diğer üretici ülkelerde renk ve iriliğine göre
de hasadı yapılan bu
meyvelerin suda çözünebilir toplam kuru madde/asit
(KM/Asit) oranları oldukça
düşük olmakta ve bu nedenle meyveler yüksek asitli
olmaktadır ki bu dezavantaj
ülkemiz için söz konusu değildir.
Mandarinlerden
elde edilen ürünlerin (uçucu yağların)
yaygın olarak kullanıldığı diğer alanlar;
Satsuma
mandarini portakal, altıntop, greyfurt ve limon’a göre meyve suyu
ve konsantre
üretiminde düşük ekstraksiyon verimi nedeniyle
kullanılmamakta olup bunun
yerine daha çok meyve, yaprak, filiz, küçük ham
meyveleri işlenerek elde edilen
kompleks yapıda 132’den çok uçucu bileşen; alkollü
ve alkolsüz içkilerde
tatlandırıcı, hazır tatlılarda, parfümlerde,
kozmetik ürünlerinde, cilt bakım ürünlerinde,
ilaç endüstrisinde doğal
tatlandırıcı olarak, dondurma sanayinde doğal tatlandırıcı olarak, ve
koku
giderici tabletlerin üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadırlar.
Japonya’dan
ABD’ye Getirilip Kültüre Alınan ve Ekonomik
Değere Sahip Başlıca Satsuma Mandarin Çeşitleri ve Islah
Çalışmaları İçin Ölçümlenmiş
Meyve Kalite Verileri (California Ünv.Tarım Bil.Fak)
