O, Medine’lidir. Asıl adı Nesîbe binti Hâris’dir. “Nesîbe’cik” anlamında Nuseybe binti Hâris diye de telaffuz edenler vardır. Ümmü Atıyye onun künyesidir. Hadis rivâyetlerinde bu künye ile tanınmıştır.

O, Resûl-i Ekrem (s.a) efendimizin hicretinden sonra İslâm’la şereflenmiştir. Efendimiz, Medine’ye yerleşince kendi isteği ile bizzat gidip, huzuruna varıp biat etmiş hanımlardandı.

Sevgili Peygamberimizle yedi gazveye katılan Nesîbe (r.anhâ) bu savaşlarda çok yararlılık göstermiştir. Müslüman askerlerinin hizmetinde bulunmuştur. Mücâhidlerin yemeğini pişirmiş, hastalarıyla yakından ilgilenmiş şefkat ve merhametle elinden gelen hizmeti esirgememiştir. Onların, yaralı olanlarının iyileşmesi, tedâvisî için bütün gayretiyle çalışmış, yaralarını sarmıştır. Ümmü Atıyye (r. anhâ) bu hizmetlerine dair bilgileri kendisi şöyle nakleder:

“Ben yedi savaşta Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem ile birlikte bulundum. Onlara yemek yapar, geride kalan eşyalarını toplardım. Yaralıları tedâvî eder, hastalara bakardım.”

Ümmü Atıyye (r. anhâ) dînî emirlere bağlı, samîmî ve ihlas sâhibi olgun bir hanımdı. Şefkat ve merhamet dolu bir gönle sahibti. Allah Rasûlüne sadakatinden dolayı bir ana gibi sevilirdi.

O, sâdece savaş meydanlarında darda kalmış insanlara değil, geniş zamanlarda, sulh dönemlerinde dahi herkese hizmet etmeyi severdi. Hatta ashabın hayvanlarına bile göz kulak olurdu. Akşam olup da gece dışarıda kalmış hayvanâta varıncaya kadar şefkat ve merhamet eder, onlara acırdı. Onlara Allah’ın mahluku, yaratığı nazarıyla bakar kaybolmalarını istemezdi. Bir komşunun veya tanıdığının hayvanı ise; onları kendi haline bırakıp terketmezdi. Sâhibine kadar getirip teslim ederdi.

Ne şefkat!... Ne merhamet!... Ne sevimli bir hareket!... Ne güzel ilgi!... Ne samîmi davranış!... Ne sıcak alâka!... İlgi sevgi doğururdu. Kardeşinin hayvanına dahî göz kulak olmak!... Herkese hizmet ederek gönüllerde sevgiyi artırmak!... Hizmetle yakınlık sağlayarak gönüller fethetmek!... Allah’ım bizlere de samîmî davranışlar ve güzel hizmetler lutfet!...

Ümmü Atıyye (r.anhâ) bilgili, becerikli, hizmet ehli bir hanımdı. Her işi severek yapardı. Güleryüzü eksik olmazdı. Sağlam bir itikada ve geniş bir İslâmî bilgiye sahipti.

Medine-i Münevvere’de müslüman hanımların cenâzelerini yıkamakla meşhur olmuştu. Sevgili Peygamberimizin ilk kızı, biricik Zeyneb’i vefat edince, cenâze gasil ve defin hizmeti ona verilmişti. Bu onun Rasûlullah (s.a) efendimiz katındaki dîni mevkiini göstermesi bakımından dikkat çekiciydi. Bu hizmetiyle ilgili olarak kendisinden rivâyet edilen hadis-i şerif şöyledir:

Ümmü Atıyye radıyallahu anhâ’dan rivayet edildiğine göre, Rasûlullah sallallahu aleyhi vesellem kızı Zeyneb radıyallahû anhâ’yı yıkayan kadınlara şöyle buyurdu:

“Sağ tarafından ve abdest organlarından başlayın.” (Riyazussalihin Şerh ve Tercemesi, c.4, s. 196. Buharî, cenâiz 10)

Zeyneb (r. anhâ) hicretin sekizinci yılında vafat etti. Resûl-i Ekrem (s.a) biricik kızının cenâzesini yıkayan Ümmü Atıyye (r. anhâ) ve ona yardım eden diğer hanım sahâbilere, yıkamaya sağ taraftan ve abdest organlarından başlamalarını söyledi.

İki Cihan Güneşi efendimiz bu tavsiyeleriyle bizlere de ışık tuttu. Hayatta her iyi ve güzel işi sağdan başlayarak yapmamız gerektiğini duyurdu.

Hadis kitaplarının değişik yerlerinde rivayet edilen bir başka hadislerinde ise Fahr-i Kâinat (s.a) efendimiz’in Ümmü Atıyye (r. anhâ)’ya ayrıca şu tavsilerde bulunduğu nakledilmiştir.

Sevgili kızını bol su ile ve o devirde yaprakları sabun yerine kullanılan sidr adlı bitkinin yapraklarıyla üç, beş, hatta gerekirse daha fazla yıkamalarını istedi.

Sonuncu defa yıkarken kâfur veya benzeri güzel bir koku kullanmalarını söyledi. İşleri bitince haber vermelerini tenbih etti.

Yıkama işinin tamamlandığı söylenince, izârını onlara vererek; “Bunu kızıma iç gömleği yapınız” buyurdu. Kızına karşı kalbinde beslemiş olduğu sevgiyi bu şekilde göstermiş oldu. Vedâ anında bile biricik kızına sevgisini eksik eylemedi. Şefkat gömleğine sararak onu uğurladı.

Ne sevgi!... Ne şefkat!... Ne merhamet!... Allah’ım bizlere de o sevgi, şefkat ve merhamet pınarından doyasıya içmeyi nasîb et!...

Ümmü Atıyye (r. anhâ) metânet sâhibi, sabırlı bir hanımdı. Ölüler için mâtem tutmazdı. Arkasından feryâd ü figan ederek ağlamazdı.

O kendi oğlunun vefatından üç gün sonra koku sürünerek halkın içine çıkmıştı. Bu hareketini garib karşılayanlara Efendimizden naklen şu haberi vermişti: “Bir kadının kocasından başka bir kimse için üç günden fazla mâtem havasına bürünmesine müsaade edilmemiştir”diye söylemiştir.

Ümmü Atıyye (r. anhâ) ashâb-ı kirâmın fakîhlerinden sayılmış ve kırk kadar hadis-i şerif naklettiği rivâyet edilmiştir. Hepsi Kütüb-i Sitte’de yer almıştır. İki tanesi meâlen şöyledir:

“Hanım olarak bizler cenâzenin peşini takipten men olunduk.”

“Rasûlullah (s.a) bizimle bey’at yaparken;  feryâd ederek ağlamamak üzere bizden söz aldı.”

Ümmü Atıyye (r. anhâ) hicretin yetmişinci yılı civarında vefat etmiştir.

Allah ondan razı olsun. Rabbimiz bizleri şefaatine nâil buyursun. Amin.

Mustafa Eriş
Altınoluk Dergisi