Tâbiînin
büyüklerinden. Haramlardan ve şüphelilerden çok sakınan, ilim
ve hikmet sâhibi bir velîdir. Künyesi, Ebû Abdullah veya Ebû Ubeyd'dir.
Basralıdır. Eshâb-ı kirâmdan hazret-i Enes bin Mâlik’i gördü. 756
(H.139) yılında vefât etti. Hadîs ilminde, yüz bin hadîs-i şerîfi
râvileri ile birlikte ezbere bilen hâfız ve sika, güvenilir bir zât
olup, İbrâhim-i Teymî, Sâbit el-Benânî, Hasan-ı Basrî, Muhammed bin
Sîrîn, Abdurrahmân bin Ebî Bekir, Hakem bin el-A’rec, Saîd bin Cübeyr,
Atâ bin Ebî Rebâh ve daha bir çok büyük zâtlardan (r.aleyhim) hadîs-i
şerîf rivâyet etti. Kendisinden, oğlu Abdullah, Süfyân-ı Sevrî, Şu’be
bin Haccâc, Ebû Câfer er-Râzi, Kadim bin Mutiyb, Hammâd bin Zeyd,
Hammâd bin Seleme, Yezîd bin Zeri’, Bişr bin Mufaddal ve daha birçok
âlim rivâyette bulundular. Manifaturacılık yaparak nafakasını temin
ederdi. Kul hakkına girmekten çok korkar, şüpheli olmak korkusu ile
mübahların çoğunu terkederdi. Malını övmez, medh etmezdi. Bir gün
çırağı bir kumaşı müşteriye gösterirken; “Yâ Rabbî! Bu Cennet
kumaşından bana da nasîb et!” dediğini gördü. Bunun kumaşı övmek
mânâsına gelebileceğini düşünerek kumaşı sattırmadı. Müşteriler,
kusurlu bir malı, kusursuz zannederek alırlar ihtimâlini düşünerek,
havanın bulutlu ve kapalı olduğu günlerde pazara çıkıp satış yapmazdı.
Dinlerini korumak için dünyâlıklarını fedâ eden bahtiyar kimselerdendi.
Dünyâ ticâretinin âhiret kârı yanında bir hiç oduğunu ve bir kimsenin
yetişip yükselmesinde helâl lokmanın mutlakâ şart olduğunu bildirdi.
Sohbetlerinde buyurdular ki:
“Helâlden bir kuruş bulsam, hemen buğday alır un yapıp bu undan çorba
pişiririm. Bu çorbadan hangi hastaya içirirsem, hasta, Allahü teâlânın
izniyle şifâ bulur.”
“İnsanın, verâ, şüphelilerden sakınmaktaki hassasiyetine sâhib olduğunu
konuşmasından anlarım. İnsanın yaptığı iyi amellere bir şeyler karışır.
Ama dilini muhâfaza edebilirse bu durum müstesnâdır. Ona bir şey
karışmaz. Hikmeti şudur ki, insan çok namaz kılar, çok oruç tutar ama,
iftarını haramla açarsa, tuttuğu orucun faydasını göremez. Gece namaza
kalkarsa kalbinde riyâ, gösteriş ve ucb, yaptığı ibâdeti beğenme hâli
bulunabilir. Gündüz olunca da yalan yere şâhidlik yapması boş ve
lüzumsuz sözler etmesi düşünülebilir. Böyle olunca da yaptıkları
iyilikler hiç olur. Ama dilini tutabilirse bütün amelleri iyi olur.
Kanâatim böyledir."
“Kendimi, rüyâsında hoşuna giden ve gitmeyen şeyleri gören kimse gibi
görüyorum. İnsanlar da uykuda olup, çeşit çeşit rüyâlar görüyorlar.
Öldükleri anda uyanacaklar ve uykudan uyanan kimsenin, uykuda
gördüklerinden, elinde bir şey kalmadığı gibi, dünyâda güvendikleri,
gönül bağladıkları şeylerin hepsini kaybedip ah etmekden, pişmân
olmaktan başka ellerine bir şey geçmediğini anlıyacaklardır.”
“Allahü teâlânın rahmeti, o kadar çok ki, bundan hiç şüphe etmiyorum.
Lâkin ben, o rahmete kavuşanların arasında bulunabilecek miyim
bilemiyorum. Hattâ benim yüzümden onların da rahmetten mahrum
kalmalarından korkuyorum.”
“Dışı, içine uymayan birini görmek isterseniz bana bakın.” Kendisine,
“Niçin böyle söylüyorsun?” diyenlere şöyle cevap verdi. “Ben, yüz kadar
iyi huyun bulunduğunu sayıyorum, fakat onlardan bir tânesini kendimde
göremiyorum. Kötü huyları sayıyorum. Hepsinin kendimde mevcud olduğunu
görüyorum.”
“Uygunsuz bir sözü terk etmek, nefse bir gün oruç tutmaktan daha ağır
gelir. Ben, çok sıcak bir günde, insanları çekiştirmemeyi, insanlar
hakkında uygunsuz sözler söylememeyi, o gün oruç tutmak ile mukâyese
ettim. O sıcak havada oruç tutmanın dili tutmaktan daha kolay geldiğini
gördüm.”
“İki şey var ki, bunlar bir kimsede tamam olursa, o kimsenin diğer
bütün hâlleri bu iki hâli sâyesinde tamam olur. Birincisi, namazı
vaktinde kılacak. İkincisi, dilini kötü ve yersiz sözlerden koruyacak.
Bir kimse dilini yersiz sözlerden koruyabilirse, Allahü teâlâ ona
mutlaka diğer amellerini düzeltmesini ihsân eder.”
“Verâ; şüpheli şeylerin hepsini terk edip, her an nefsini hesâba
çekmektir.”
“Nâfileleri hafife alan kimse, farzları da hafife alır.”
“Bir tek tesbihi veya tehlili, yâni, Allahü teâlânın bütün ayıb ve
kusurlardan uzak olduğunu, kendisinden başka ibâdet olunmaya lâyık ilâh
bulunmadığını bildiren “Sübhânallah” ve “Lâ ilâhe illallah” ulvî
kelimelerini bilerek ve inanarak okumayı, dünyâdan ve dünyâda bulunan
her şeyden daha hayırlı ve bereketli bilmeyen kimse, dünyâyı âhirete
tercih edenlerdendir.”
KUMAŞIN DEĞERİ
Yûnus bin Ubeyd’in manifatura dükkânında, fiyatları, iki yüz dirhem ile
dört yüz dirhem arasında değişen kumaşlar satılıyordu. Dükkânında
kardeşinin oğlu da çalışıyordu. Yolda bir kimseyi kumaş almış gidiyor
görünce, kumaşı tanıyıp, kendi dükkânından aldığını anladı. O kimseye;
“Bu kumaşı kaça satın aldınız?” diye sorunca, dört yüz dirheme aldığını
öğrendi. Sonra; “Bu kumaşın değeri iki yüz dirhemdir. Geri dönüp
paranızın üstünü alınız” buyurdu. O kimse; “Bu kumaş, bizim orada beş
yüz dirhem eder, ben aldanmış sayılmam!” deyince; “Olsun. Siz, gidip
iki yüz dirhem paranızı alınız.” dedi. O kimse gelip, iki yüz dirhemini
aldı gitti. Hazret-i Yûnus bin Ubeyd, dükkânda tezgâhtar olarak bulunan
yeğenine; “Kumaşı bu kadar pahalıya niye sattın?” diye sordu. Yeğeni;
“Vallahi kendi rızâsı ile aldı” dedi. Yûnus bin Ubeyd; “O râzı olsa da,
sen râzı olmayacaktın” buyurdu. |
