Çayın Önemli Böcek Zararlıları


Viet Nam’da Çayın Önemli Böcek Zararlıları


9.1 Ürüne hasar veren zararlı böcek nasıl belirlenir ?

9.2 Yaprak veya tomurcuklar üzerindeki küçük emici böcekler

9.3 Yaprak veya tomurcuklar üzerindeki tırtıllar

9.4 Gövde ve dallardaki kırmızı oyuklar

9.5 Gövde ve kökler üzerindeki termitler




9.1 Ürüne hasar veren zararlı böcek nasıl belirlenir ?


Çayınız üzerinde halihazırda bir böceğin beslendiğini görüyorsanız, o zaman böcekler hakkında bilgi veren bölümün ilgili kesitine bakmalısınız.


Ancak, genellikle tarladaki böcekleri yakalamak veya gözlemlemek güçtür. Sadece çay bitkilerinizde bazı olağan olmayan değişimler ve bazı zararlar oluştuğunu görebilirsiniz. Probleme neden olan böceği henüz tespit edememişseniz, o zaman çay tarlanızda gördüğünüz semptomları bulmak için aşağıdaki tablodan yararlanabilirsiniz. Birkaç farklı semptom, aynı zaman içerisinde oluşabilir. Bu durumda, benzer semptomlar rehberinde ki bölümü okuyunuz.

Hatırlatma: Bazı bitki hastalıkları, böceklerden kaynaklanan zararlar gibi görülen semptomlara neden olur (veya bazı kimyasallardan).


  Semptomlar Muhtemel Neden  İlgili Bölüm
Kıvrılan, deforme olan yapraklar Yaprak bitleri, akarlar, çay sivrisineği
(ayrıca hastalıklar bölüm11’e bakınız)
9.2
Koyu kahverengi şerit veya benekli yapraklar Kırmızı örümcek akarı, çay sivrisineği
(ayrıca hastalıklar bölüm 11’e bakınız)
9.2
Yapraklarda renk değişimi Yaprak bitleri, akarlar, çay sivrisineği,
çay yeşil yaprak zararlısı

(ayrıca hastalıklar bölüm 11’e bakınız)
9.2
Yapraklar üzerinde gelişen duman renkli küf Yaprak biti, pul böcekleri 9.2
İpekle bağlanmış veya katlanmış yaprak ve tomurcuklar Tomurcuk kıvırıcılar, yaprak bağlayıcılar ve yaprak katlayıcılar 9.3.1
Yapraklarda ki oyuklar Tırtıllar 9.3
Kurumuş ölü yapraklar Çay sivrisineği, akarlar, kırmızı delici, termitler
(ayrıca hastalıklar bölüm 11’e bakınız)
9.2
9.4
9.5
Toplayıcıların ve diğer çalışanların derileri üzerindeki yanıklar Isırgan tırtıllar ve kemerli tırtıllar 9.3.3
Ana gövde veya dallar üzerinde balçık veya talaş tozundan dışa doğru uzanan tüpler Termitler (Karıncalar) 9.5
Bitkinin altındaki zemin üzerinde iri talaş tozu parçaları Kızıl deliciler 9.4

(
Nymph : Metamorfozu tamamlamamış böceklerin eşeysel olarak olgunlaşmamış şekline verilen ad ) 



9.2 Yaprak veya tomurcuklar üzerindeki küçük emici böcekler


Bu böcekler çoğunlukla yaprakların alt bölümleri üzerinde veya tomurcukların iç bölümünde bulunur. Genellikle beslenme yoluyla hasar verdikleri yapraklar kıvrılır, solar ve kurur.


Böcek Aktivitesi Boyut ve şekli Rengi
Çay yeşil yaprak zararlısı Aktif hareketli
(yan yürür veya sıçrar)
Küçük
(2-4mm uzunluğunda)
şekli küçük bir
pirinç tanesine benzer
Yeşil
(genç nymph’leri beyaz olmasına rağmen)
Çay sivrisineği Aktif hareketli
(uçar veya bitki üzerinde dinlenir)
Küçük
(4-5mm uzunluğunda)
 önce bir sinek olarak gelişir,
sivrisineğe benzer.
Yeşil vücutlu,
kahverengi başlı,
sarı veya turuncu bacaklı
Akar’lar Çok yavaş hareketli Küçücük
(1mm’den biraz daha uzun)
Kırmızı veya beyaz
Thrips Çok yavaş hareketli Küçücük
(0.5-1.2mm uzunluğunda)
şekli küçük bir
pirinç tanesine benzer
Soluk kahverengimsi kırmızı,
et rengi soluk yeşil sarı
Yaprak bitleri Çok yavaş hareketli Küçük
(1.5-2mm uzunluğunda)
şekli küçük bir
armut’a tanesine benzer
Koyu kahverengi
Pul böcekleri Hareketsiz Küçük
(1-2mm uzunluğunda)
çevresi mumsu bir kalkanla
uzunlamasına veya
dairesel olarak kaplı

Sarı – yeşil veya

kahverengi






9.2.1 Çay Yeşil Yaprak Zararlısı


Bilimsel adı  : Empoasca onukii, Empoasca vitis, veya
 Jacobiasca formosana

(Takım Homoptera, Familya Cicadellidae; bazen Jassidae familyası olarak da adlandırılır).

Bu türlerin birkaç tanesi aynı zaman içinde görülebilir.

Çay yeşil yaprak zararlısı Viet Nam’ın kuzey bölümünde ki çay yetiştiricileri için en büyük zararlı problemlerinden biridir.

Tanımlanması ve Davranışı

Yaprak zararlıları direkt gün ışığında yaşayamazlar ve bu nedenle yaprakların alt yüzeyinde kalmayı tercih ederler. Yürüdükleri zaman yan olarak hareket ederler. Bitkide rahatsız edildiklerinde çok hızlıca diğer bir alana sıçrarlar.

Erişkin yaprak zararlıları 2-4 mm uzunluğunda ve pirinç fidelerinin yeşil rengine sahip tirler. Kanatları saydam ve yeşildir. Yeşil yaprak zararlısı nymph’leri kanata sahip değildir ancak hareketsizken erişkinlerine benzedikleri görülür.

Yeni yumurtadan çıkan bir nymph, kavuzlu bir pirinç kapsülünden birazcık büyüktür, saydam beyaz renklidir. Yeşil renk yaşlı nympal aşamada (deri dökme arası zaman) oluşur ve bir deri dökme zamanı arasında öncekinden biraz daha büyür. Son deri dökme zamanı aralığında yaklaşık olarak 2 mm uzar.

Yaşam Döngüsü

Yumurtalar, özellikle boğum aralarındaki yeni çay tomurcuklarının yumuşak dokusu içerisinde bulunur. Bir tomurcukta 1-7 yumurta bulunabilir. Bir dişi yaşam süresi boyunca 100’den fazla üretebilir. Nymph’ler, üretilen yumurtalardan sıcaklığa bağlı olarak 5-10 gün sonra çıkarlar.

Nymph aşaması süresince 4 kez deri dökerler. Diğer bir ifadeyle nymph bir yetişkin olana kadar 4 kez deri döker.

İklime bağlı olarak nymph aşamasının toplam süresi 7-16 gündür (sıcak havalarda daha hızlı). Böylece bir jenerasyonu tamamlamak yaprak zararlıları için 12-30 gün alır (yumurtalar yerleştirildikten sonra, yeni yetişkinlerin kendi yumurtalarını yerleştirmeye hazır olmalarına kadar).

Bir yılda 10 jenerasyona ulaşabilirler.

Yetişkinlerin yaşam süresi 14-21 gündür, dişiler genelde erkelerden daha uzun yaşar.

Bitkiye Zararı ve Bitki Toleransı

Hem nymph’ler hem de yetişkin yaprak zararlıları, yapraklardan öz suyu emmek için iğneye benzer ağız bölümlerini kullanır. Yapraklarda yaralar meydana getiren zararlının bu yolla beslenmesiyle yapraklar küçük sarı beneklerle kaplanmış olur. Özellikle kuru koşullar altında yapraklardan beslenmeleri kolaylaşır, üst kısım kupkuru olur. Daha az etkilenmiş yapraklar mor bir renge sahip olur. Bitkilerin diğer bölümlerince besinlerin alımını önleyerek bitki dokularında hasarın oluşması yoluyla ve öz suyun emilmesi yoluyla bitkide zarara neden olurlar.

Yeni dikilen çay bitkileri için özellikle 4-5. aydan sonra yeşil yaprak zararlısı yeni sürgünlerin kurumasına neden olur. Bitki daha yavaş büyür ve büyüme gerilemiş olur.

Beslenme uzun süreli ve sürekliyse, çay bitkileri yeni dikilmiş olsalar bile ölürler.

Büyük çay bitkileri (dal oluşturma aşamasında ve yaşlı) yaprak zararlısının beslenmesine karşı daha çok toleranslıdır. Bununla birlikte, yüksek popülasyonlarda ki yaprak zararlıları, çay tomurcuk kalitesini ve verimi çok düşürür.

Doğal Düşmanları

Gri beyaz örümcek, siyah örümcek, uzun bacaklı örümcek ve küçük siyah örümcek gibi farklı türlerdeki örümcekler yeşil yaprak zararlısının predatörleri oldukları tespit edilmiştir.
Canabid kara böceği, dişi kanatlı böcek ve yusufçuk yeşil yaprak zararlısıyla beslenir. Tüm bu doğal düşmanlar hem genç hem de yetişkin yaprak zararlılarını avlar, ancak nymph’leri tercih ettikleri görülmüştür.

Yaprak zararlılarının Viet Nam’da ki parazitleri hakkında hemen hemen bilgiye sahip değiliz. Ancak Taiwan’da birkaç parazit yumurtası tanımlanmıştır. Bu Taiwan parazitleri, Viet nam’da bulunan kahverengi bitki zararlılarının (bir pirinç zararlısı) parazit yumurtalarıy la çok yakından bağlantılıdır.

Çay Yeşil Yaprak Zararlısının Predatörleri

Çay tarlasında genellikle sayısız miktarda örümcek bulunur. “küçük siyah örümcekler”i Thai Nguyen’de ki tarla çalışmaları sürecinde tespit ettik. Ancak, böcek hayvanat bahçe sinde diğer örümcek türleriyle birkaç yaprak zararlısını karşılaştırarak bu örümcek türünü keşfettik. “Uzun bacaklı örümcek1in tam zıddıdır. Uzun bacaklı örümceklerin yoğunluğu sık sık düşmesine rağmen, bu örümceğin avlanma kapasitesi daha yüksektir; ortala olarak bir uzun bacaklı örümcek günde 4 – 5 yaprak zararlısı yer.

Çay Yeşil Yaprak Zararlılarının Parazitleri

Taiwan’da çok sayıda yaprak zararlısı parazit yumurtası tanımlanmıştır. Bu parazitler, Kuzey Viet Nam’da bulunan pirinç kahve rengi bikri zararlılarının parazit yumurtalarının benzeri olan aynı jenerasyona aittir. Taiwan’da ki bazı çalışmalarda parazitler yoluyla çay yaprak zararlısı yumurtalarının %60 kadarının öldürüldüğü ve yaprak zararlılarının kontrolün de önemli bir rol oynadıkları tespit edilmiştir.

Yönetim Uygulamaları : Önleme ve Kontrol

a.     Önleme

Yaprak zararlısına tolerans gösteren güçlü bir ürün yetiştirmek.

Güçlü bir ürüne sahip olmak için uygun yetiştirme tekniklerini uygulamak yaprak zararlılarının kontrolünde çok önemlidir. Budama ve hasat doru zaman da tamamlanmazsa yaprak zararlılarının bir çoğu tarlada yumurtadan çıkacak ve çay bitkilerinin gelişimini zayıflatacaktır. Uygun gübre yönetimi ayrıca önemlidir, gerekli tüm elementlerin verildiğinden emin olunmalıdır.

Sık toplamayla, yaprak zararlılarının yumurtalarını kaldırmak.

Toplama sıklığı yaprak zararlısı popülasyonunu sınırlamada önemli bir rol oynar. Toplama kısa aralıklarla yapıldığı zaman, tomurcuklara bulaşma kriterine dayalı olarak bir ay içerisinde tamamlandığında yumurtaların bırakılması için uygun ortamların sayısı azalmış olur. Ayrıca, tomurcukların hasat edilmesi ile bir çok yumurta açılmadan önce tarladan uzaklaştırılmış olacaktır.

Zararlıları azaltmada kullanılan doğal düşmanlar yoluyla koruma

Doğal düşmanlar tarafından özellikle örümcekler yoluyla bir çok yaprak zararlısı öldürülür. Bu neden den dolayı doğal düşmanlarla koruma, yaprak zararlılarının daha iyi kontrolü için çok önemlidir. Bunu gerçekleştirmek için pestisitlerin kullanımını mümkün oldu ğunca sınırlandırmak gereklidir. Bi-58, Wofatox, Monitor gibi geniş spektrumlu pestisitlerin kullanımı yoluyla doğal düşmanlar yok edildiği için yaprak zararlısı problemi sıklaştıran en kötü uygulamadır. Özellikle yeni sürgün gelişimini teşvik etmek için düzenli olarak Monitor kullanımı bir çok doğal düşmanı öldürür. Bu pestisitlerin kullanımı ile yaprak Zaralısı probleminin daha da büyüdüğüne inanılmaktadır ve sonra çay zararlılarını tek bir böcekle kontrol etmek daha güç olacaktır.

Ürün yönetimi yoluyla doğal düşmanları teşvik etmek

Doğal düşmanların barınmasını sağlamak için yaralı yabancı otların büyümesine izin vermek veya sıralar arasını örten ürünler dikmeye ihtiyaç vardır. Sıralar arasını malçlama, predatör popülasyonunun yükselmesini teşvik etmeye yardımcı olacaktır.

Gölge ağaçları dikmek

Gölge ağaçları (muong la nhon gibi) altında gelişen çayda, yaprak zararlıları azalma eğilimindedir. Malçlama, nem oranının artmasına yardımcı olduğundan dolayı yaprak zararlısı popülasyonunu azaltır.

Yaprak zararlısı salgınını önlemek için diğer yollar

Çayın haricindeki diğer konakçı bitkilerin pek çoğu bilinmemektedir. Bu nedenle yaprak zararlısının kontrolüne yardımcı olacak sıralar arasında veya tarla yakınlarında ki bitkilerin elemine edilip edilmeyeceği hakkında bilgi mevcut değildir. Bu konuda daha fazla bilgi elde etmek için çay tarlalarının yakınlarındaki yabancı otlar ve çalılar üzerinde bulunan yaprak zararlıları için araştırmalar yapmak çiftçiler için yararlı olacaktır.

b. Tarlanın İzlenmesi ve Karar Vermek

Genel olarak iki zaman periyodunda yaprak zararlısı popülasyonu çok yüksek olur:

Mart - Nisan ve Eylül - Aralık. Bu, ürün koşulları ve iklimin elverişliliğinden kaynaklanır. Aşırı miktarda yağış ve aşırı kuru hava zararlının gelişimi için elverişli değildir.

Yaprak zararlısının gelişimi çok hızlı olduğundan, örnekleme her hafta yapılmalıdır. Yaprak zararlıları için yapraklar üzerinde tam bir araştırma yapmak yaprak zararlısının küçük ve çok hareketli olmasından dolayı zor olacaktır. Bu problemin üstesinden gelmek için basit bir tuzak kullanılır. Çay bitki kanopisi (bitki taç iz düşümü) altına yaklaşık olarak 45o’lik bir açıyla tutturularak kullanılan 20 x 20 x 5 cm boyutunda bir tuzak önerilir ve sonra hafif bir şekilde bitkiye üç kez vurulur. Tuzaktaki yaprak zararlısı miktarı sayılır. Ölçümlemeler, her tarlada en az 10 ayrı bölgede yapılmış olmalıdır.

Not: Yaprak zararlılarının tuzak içerisinde tutulmasını sağlamak için, ince bir sabunlu su veya gres tabakası bulundurulmalıdır.

c.      Kontrol Metodu

Karar vermeniz için sadece kaç tane yaprak zararlısı tespit etmiş olduğunuz değil, ayrıca;

-Çayınız kaç yaşında (genç çay bitkileri yaprak zararlısına karşı daha duyarlıdır)

-Birkaç hafta sonunda yaprak zararlısı miktarındaki değişim ne kadardır (yükseldi mi veya azaldı mı ?)

-Tespit etmiş olduğunuz doğal düşman miktarı

-Hava tahminleri (yağmurlu havalar yaprak zararlısı kontrolüne yardımcı olur)

-İlaçlama yapmadan yaprak Zaralısını kontrol edip edemediğiniz (örneğin: daha sık toplama yoluyla)


İlaçlamanın gerekli olduğuna karar vermişseniz, pyrethroid ve benzeri geniş spektrumlular gibi bir çok doğal düşmanı öldürecek olan insektisitlerden kaçının. Onun yerine, çiftçiler su + sabun solüsyonları veya “xuan” ağacı gibi (bilimsel adı; Melia azadirachta) gibi bazı botanik pestisitleri kullanmalıdır. Her bir ilaçlama, yaprak zararlılarının çoğunlukla bol olduğu yaprakların altlarına yapılmalıdır.



9.2.2 Çay Sivrisineği

Bilimsel adı : Helopeltis antonii or Helopeltis theivora (= H. theobromae)
(Order Hemiptera, Family Miridae). Bu türlerin her ikisi de aynı zamanda mevcut olabilir.

Çay sivrisineği, Kuzey Viet Nam’da ki çay yetiştirme bölgesinin çoğunda tespit edil miştir. Hem genç hem de yetişkin çay sivrisinekleri çay tomurcuklarından öz suyu emerek çay bitkilerine zarar verirler.

Tanımlanması ve Davranışı

Erişkin dişi çay sivrisineği yaklaşık olarak 5-10 mm uzunluğundadır. Erkek biraz daha küçük yaklaşık olarak 4 mm uzunluğundadır. Hem dişi hem de erkek çok büyük bir sivrisinek gibi görünür. Böceğin başı geniş sarı çizgili kahverengi ve küçük boyunludur. Gözleri kahve rengimsi siyahdır. Zararlının baş bölümünden arkaya doğru uzanan, koyu ve ince uzun kahve rengi antenler mevcuttur. Zararlı sırtında dışa doğru uzanan küçük bir sopaya (club) sahiptir, başlarının üzerinde küçük bir iğne görünümündedir. Zararlının bacakları koyu sarı veya bakır rengindedir. Dişilerinin vücutları (abdomen) yeşildir (pirinç fidesinin renginde). Erkekler daha mavimsi bir renge sahiptir.

Güneşli veya sıcak periyotlarda yetişkin çay sivrisinekleri günün serin bölümlerinde daha aktiftirler. Günün en sıcak zamanında çay sivrisinekleri çay yapraklarının altına gizlenir ve tespit edilmeleri güçleşir. Bulutlu serin günlerde, çay sivrisineği tüm gün süresince aktiftir. Soğuk aylarda, çay sivrisineği çoğunlukla günün ılık bölümlerinde aktiftir (öğleden, öğleden sonra 15:00’a kadar).

Genç nymph’leri küçük bir karınca gibi görünür ve rengi bakırdan turuncu yelişe kadar değişir.Nymph’ler tomurcukların yakınındaki genç yapraklarda veya tomurcuk üzerinde 2-3 bireylik gruplar halinde bulunur. Yaşlı nymph’ler yeşilimsi sarıdır, sopalı ve yassı kanatlıdır. Nymph’ler rahatsız edildiklerinde kendilerini bitkiden uzağa atarlar.

Yumurtaları ovaldir ve açık beyaz bir renge sahiptir. Yumurtalarını yeşil bitki sapları nın içine yerleştirme eğilimindedirler. Yumurtalar küçük, eşit olmayan boyda iki tüyle sonlanır. Güçlü bir büyüteç kullanırsanız, yumurtaları gizlendikleri yerden dışarı doğru uzanan tüylerini görebilirsiniz.

Yaşam Döngüsü

Dişi bir çay sivrisineği 12 – 74 yumurta üretebilir. Yumurtaları 2-3’lük gruplar halinde veya tek yumurta olarak genç bitki saplarının içerinse bırakma eğilimdedir. Yumurtalar hava sıcaklığına bağlı olarak 5-10 gün sonra çatlayacaktır (ılık sıcaklıklarda daha hızlı).

Nymph aşaması süresince 5 deri yenileme aralığı vardır. Diğer bir ifadeyle nymph, bir yetişkin olana kadar 4 kez deri döker. Nymph aşamasının toplan süresi iklime bağlı olarak 9-19 gündür.

Yetişkin çay sivrisinekleri, son tüy dökümünden sonraki 2-3 gün içinde çiftleşmeye başlarlar. Çiftleşmeden yaklaşık 1-3 gün sonra yumurtalarını yerleştirmeye başlarlar. Zararlı için bir jenerasyonu tamamlamak (yumurtalar bırakıldıktan sonra yeni bir yetişkinin kendi yumurtalarını bırakmaya hazır olduğu zaman) ortalama olarak 17-35 gün alır (mevsime bağlı olarak). Yılda yaklaşık 8 jenerasyon vardır.

Bitkiye Zararı ve Bitki Toleransı

Hem genç hem de yetişkin çay sivri sinekleri sivri bir kamışa benzeyen emici bir ağız yapısına sahiptir. Ağızlarını bitkilerin genç bölümlerini delmek için kullanırlar (genç yaprak veya tomurcukları) ve bitkilerin öz suyunu emerler. Nymph’leri genelde yetişkinlerden daha ağır hasara neden olurlar çünkü nymph’ler yetişkinlerden daha az hareket ederler.

Çay sivrisineği tarafında emilen bitki bölümünde koyu kahverengi veya dairesel bir leke oluşur. Nymph’ler küçük fakat yetişkinlerden daha çok sayıda emme lekesi yapar. Bir çok emme lekesi olan çay tomurcukları ve sürgünler kıvrılır, kurur ve kararak ürün vermezler. Bazı çiftçiler bunu “sisli yanık hastalığı” olarak adlandırırlar ancak bazı zamanlardaki sisli havaların neden olduğu zararla bir ilgili yoktur.

Çok hasara uğramış olan tomurcuklar toplanmaz ki bu sonraki sürgün gelişimini kötü etkiler. Ayrıca etkilene tomurcuk ve sürgünler çay gövde cüzamı hastalığı ile sık sık enfekte olur ki bu, gövdeyi bir çok koyu sivilce ile örten veya gövdeyi kabartan bir hastalıktır. Gövde kabarıklığı hasatlığı, çay sivrisineği tarafından ağır bir saldırıya uğradıktan sonraki ikinci ayda görülür. Çok ciddi olarak etkilenmiş çay bitkileri koyu yeşil renkte ve bodurdur. Çay sivrisinekleri, çay tarlasındaki küçük bir alandan başlar ve komşu bitkilere gruplar halinde saldırırlar. Bu çay tarlalarında homojen olmayan bir gelişmenin görülmesine neden olur.

Doğal Düşmanları

Çay sivrisineğinin doğal düşmanları; örümcekler, yusufçuk, peygamber devesi ve bazı karınca türleridir. Bu doğal düşmanlar hem nymph’leri hem de yetişkin çay sivrisineklerini öldürür. Çay sivrisinekleri ile beslenen bazı predatörlerde mevcuttur (dişi kara böcek, ve toprak kara böceği gibi).

Yönetin Uygulamaları : Koruma ve Kontrol

a.  Koruma

Bitkilerde yenilenmeye yardımcı olacak bakım ve uygun toplama

Daha sık toplama programı, çay sivrisineği yumurtalarını kaldırmak için yaralıdır. 10–15 gün arayla toplama büyük miktarda hasara neden olacak kadar çoğalmadan önce zararlı yumurtalarını ve genç zararlıları kaldırır. Tomurcukların tümü toplanmaya çalışılır, çok hasarlı olanlar varsa onlar hasat edilmez. Çünkü hasarlı sürgünleri toplamak aynı bölgede yeni sürgünleri geliştirmek için bitkiyi teşvik eder. Ayrıca korumaya yönelik doğru uygulamalar, çayın yeni sürgün üretimini hızlandırır. Tarla ciddi olarak etkilenmişse, hafif veya orta derecede budama çay sivrisineği popülasyonunu çok fazla sınırlandıracaktır.

İnsektisit kullanımını azaltarak, doğal düşmanları korumak

Her bir pestisit uygulamasının ardından doğal düşmanların popülasyonunda dramatik bir azalma olur. Bu doğal düşmanlar, diğer zararlılara veya çay sivrisineğine karşı üretilen insektisitlerden az miktarlarda kullanılarak korunur.

Çay sivrisineğine besin sağlayan ağaçları elemine etmek

Bu ağaçlar çay tarlasından veya tarla yakınından temizlenmelidir. Yakında yabani bitkiler veya ağaçlar varsa çay sivrisineğinin neden olduğu beslenme lekeleri için yabani bitki ler kontrol edilir, böylece çay sivrisineği için besin sağlayıp sağlamadıkları belirlenebilir. Veya, çayınızda bazı çay sivrisinekleri tespit etmişseniz bir böcek hayvanat bahçesindeki yabani bitki ve ağaçlardan beslenen çay sivrisinekleri ile karşılaştırınız.

Bir “böcek hayvanat bahçesinde” üzerinde çay sivrisineğinin beslendiği ağaçları veya beslenme lekelerinin çok fazla görüldüğü her bir yabani ağaç temizlenmelidir. Bilindiği üzere, çaya gölge sağlamak için sık sık kullanılan “muong la nhon” ağacı (Indigofera zollingeriana) üzerinde çay sivrisineği beslenmez.

Çayın çok aşırı gölge altında büyümediğinden emin olmak

Çay sivrisineği nemli koşulları ve ılıman sıcaklıkları tercih eder. Aşırı gölge koşulları altında çay sivrisineği popülasyonunun sık sık yükselmesinin nedeni budur. Örneğin; “keo” ağacı (Acacia arabica), PAM programının bir parçası olarak çay tarlalarına sık sık dikilir. Ancak, keo’nun sık ormanlar oluşturduğu koşullarda çay dikilmemesi önerilir çünkü çay bitkileri aşırı gölge almış olacaktır. Çayınız gölge ağaçları altında büyüyorsa, budama yoluyla ağacın bakımını yaparak çok aşırı gölge yapmadığına emin olmalısınız. Yıllarca çay sivrisinekleri ile sorun yaşıyorsanız, gölge ağaçlarını elemine etmeli veya azaltmalısınız. Unutulmamalıdır ki; tarlanın tümünde gölge yoksa, bu kez de diğer böceklerle daha fazla problem yaşayacaksınız (örneğin; yaprak zararlıları, thrips ve kırmızı örümcek akar’ları).

b.     Tarlayı İzlemek ve Karar Vermek

Yüksek nemde (%90 ve üzeri) ve sıcaklık 20-27oC aralığında olduğu zaman çay sivrisineği popülasyonu çok hızlı yükselir. Bu nedenle, yağışlı mevsimin çok rutubetli ayları süresince çay sivrisineği çok zarar verir. Uzun yıllar boyunca çay sivrisineği aşağıdaki döngüyü izler;

Nisan –Mayıs : Küçük miktarlarda ortaya çıkmaya başlar ve az miktarda zararlı olur.

Temmuz - Ağustos :
Popülasyon zirvesi, ciddi şekilde hasara neden olur.

Ekim - Aralık :
Yüksek popülasyon orta derecede hasara neden olur.


Bu periyotlar süresince, çay sivrisineğine karşı aylık özel bir bakım olarak tarımsal ekosistem analizlerini yaptırmalısınız. Çiftçiler insektisit uyguladıktan sonra bile, çay sivrisineği için kontrolü sürdürmelidir.

Çay sivrisineklerini ölçümlemek için iki model önerilir: her bir tomurcuktaki böceklerin ortalama miktarını hesaplamak veya etkilenmiş tomurcukların yüzdesini hesapla mak (tomurcuklardaki beslenme lekeleri, kararmalar ve pörsüme vb.). Etkilenmiş tomurcuk yüzdesini hesaplamak daha kolaydır. Ancak hasar görmüş tomurcukların ne zaman etkilendiği ni söylemek zordur. Çay sivrisineğini salgını ardından ilaçlama yapılmamalıdır, tarladaki zarar önceden durdurulmalıdır.

Her hangi bir zararlı için sadece kaç tane zararlı olduğunu kontrol ederek veya karar verilmemelisiniz veya ne kadar hasara neden olduğuna bakarak. Onun yerine :

-Çay sivrisineği miktarı be kadardır veya birkaç hafta sonra etkilenmiş tomurcukların değişimi nasıldır (büyüyorlar mı, büyümüyorlar mı?).
-Tarlanızda tespit etmiş olduğunuz doğal düşman sayısı
-Hava tahminleri (sıcak kuru hava çay sivrisineği kontrolüne yardımcıdır).
-İlaçlama yapmaksızın çay sivrisineğini kontrol edip edemediğiniz (örneğin; daha sık toplama yoluyla).

İlaçlamanın gerekli olduğuna karar verirseniz, pyrethroid’ler ve geniş spektrumlu insektisitleri kapsayan bir çok doğal düşmanıda öldürecek olan insektisit lerden kaçının. Onun yerine, seçici bir insektisit kullanın. Çay sivrisineğinin çok aktif olduğu zaman (sabah erken, öğleden sonra) günün serin bölümleri süresince ilaçlama yapın.



9.2.3 Akar’lar (Kırmızı Örümcek Akarı)


Bilimsel ve ingilizce isimleri yandaki tabloda gösterilmiştir. Birkaç akar türü aynı zaman içinde bulunabilir.

Akarlar böcekler gibi küçük hayvanlardır. Bilim adamları akarların çoğu 8 bacağa sahip olduğundan dolayı (böcekler asla 8 bacağa sahip olmaz) akarları böcek olarak adlandırmazlar.
Akarlar yaprakların öz suyunu emdiğinden dolayı yapraklarda renk değişimine, bükülmeye kurumaya ve hatta kopup düşmeye neden olurlar.

Çay’da akarlar yaprak üzerinde bulunur, yaprak merkezi damarının yakınlarında yoğunlaşırlar.

Bir akar olan, kırmızı örümcek akarı Viet Nam’da önemli bir çay zararlısıdır. Çay karlarının diğer tipleri Viet Nam’da henüz yaygın değildir, ancak diğer ülkeler için önemli zararlılardır ve Viet Nam’da ki yeni çay varyeteleri üzerinde artmakta oldukları görülmektedir (örneğin; Japonya’dan ithal edilmiş olan Yabukita varyetesi üzerinde). 

Güney Asya’da Çay Üzerinde ki Akar’lar

Burada komşu ülkelerdeki çay üzerinde bulunan bazı akar türlerinin listesi bulunmak tadır. Gerçekte, Çay Araştırma Enstitüsü Viet Nam’da ithal edilmiş olan yeni çay varyete lerinin bazıları üzerinde bu akarların bir kısmını tespit etmeye başladığını rapor etmektedir.

Böylece çay tarlaları onlar için izlenmiş olacak ve araştırmacılar ile çiftçiler bu yeni akarlar hakkında bilgi edinmiş olacaktır.

Tanımlanması ve Davranışı

Akarlar küçük olduklarından dolayı, neden oldukları semptomlara dayanılarak tanım lanmaları daha doğrudur. Ancak unutulmamalıdır ki; semptomlar bir mevsimden diğerine ve bir çay varyetesinden diğerine çeşitlilik gösterebilir. Böylece, semptomlara dayalı bir tanımlama kesin olmayan bir yargıdır. Olası tanımlamanızı doğrulamak için bir mikroskop altında akarların belirlilerine bir uzman bakmalıdır.

a.     Semptomlara dayalı tanımlama

Semptomlar sürgünler üzerindeyse (körpe yeni sürgünler) muhtemelen sarı akar neden olmuştur. Sarı akarlar, sürgülerde; solma, kıvrılma, durgunlu ve sık sık deformasyona neden olurlar. Ayrıca sürgün yapraklarının alt bölümlerinde sarı akarlar yaprak orta damarı boyunca mantar benzeri kahverengi bir şerit gibi kurumuş dokulara neden olurlar. Dikkat edilmesi gereken, Bu tip bir hasar kıvrılan tomurcukların içerisinde beslenen thrips’lerinde neden olduğudur.


Semptomlar büyüyen yapraklar üzerindeyse (olgun yaprak), aşağıdaki tablo kullanılarak ve sonraki sayfalar üzerindeki resimlere bakılarak hangi akar olduğuna karar verilebilir.









b.     Biçim ve Davranışa Dayalı Tanımlama

Çok küçük olduklarından dolayı hem kırmızı örümcek akarı hem de kırmızımsı akarlar göz yardımıyla görülemezler. Ancak, çok güçlü bir büyüteç kullanılması uygun olur.

Kırmızı Örümcek Akarları ; hem yaprakların kenarları üzerinde hem de yaprağın merkezi damarı boyunca yoğunlaşır. Çok yavaş hareket ederler. Örümcek akarı grupları sık sık kısa ipeksi bir örümcek ağı ile kendilerini hafifçe örterle. Bu akarların “örümcek” olarak adlandırılmalarının nedeni budur. Örümcek akarları ipeksi iplikleri altında bulunur lar, yaprak yüzeyinde çok yavaş hareket ederler. Diğer akar tipleri ipek üretmez.

Yetişkin kırmızı örümcek akarları yaklaşık olarak 0.5 mm uzunluğunda pembe veya açık kırmızı renklidir. Dişileri daire biçimliyken erkekler daha uzun vücutludur. Yetişkinler ve çok nymph’ler 8 bacağa sahiptir (yumurtadan dışarıya çıktıkları zaman bile genç nypmh’ ler sadece 6 bacaklıdır).Yumurtalar yuvarlak, koyu kırmızı ve parlaktır. Yoğun akar popülas yonu olan yapraklar genellikle yüzeyleri üzerinde bir çok küçük beyaz lekeye sahiptir, bunlar akarların döktüğü boş derilerdir.

Kırmızımsı Akarlar; örümcek akarlarına benzer görünür ancak daha küçük (yaklaşık olarak 0.3 mm uzunluğunda) ve daha yassıdır. Kırmızımsı akarlar, örümcek akarları gibi ipek üretmezler. Yetişkinler ve nymph’lerinin bazılarının vücutları siyah, genelde kırmızıdır. Yaprak yüzeyinin altında yoğunlaşırlar, özellikle petiol (yaprak sapı) ve yaprak tabanında bulunurlar. Yumurtalar, parlak kırmızımsı turuncu ve bitki üzerinde korundukları diğer alanlar yarıklar ve çatlaklarda ki boşluklardır.

Sarı Akarlar; çok genç yaprakların alt bölümleri üzerinde ince bir toz olarak göz yardımıyla çok zor görülebilirler. Güçlü bir büyüteç (10 x) kullanırsanız kehribar veya soluk renkli akarların gerçektende çok küçük, toz gibi olduklarını görürüsünüz.

Mor Akarlar; Göz yardımıyla görülemeyecek kadar küçüktürler. Güçlü bir büyüteç kullanılırsa mor akarların döktükleri küçük beyaz derilerin yüzlercesini görebilirsiniz. Akarların kendileri mordur ve görülmeleri güçtür, çünkü renkleri yaprağınkiyle kontrast oluş turmaz. Yaprağın her iki yüzeyinde de bulunmalarına rağmen salgın genellikle yaprağın alt yüzeyinden başlar. Çizim de gösterilmemekle birlikte, pembe akarlar, mor akarlara benzer.

Yaşam Döngüsü

Çay üzerindeki tüm akarlar çok kısa bir yaşam döngüsüne sahiptir. Bu nedenle birkaç hafta süresince bile popülasyonları çok hızlı artar.

Kırmızı örümcek akarı, yıl süresince kesintisiz bir çok jenerasyon üretir. Kırmızı örümcek akarı popülasyonları kuru ve sıcak hava koşulları altında çok hızlı gelişir. Yumurta aşamasının süresi genellikle 3 – 8 gündür ve nymph aşaması süresi de genellikle 4 – 12 gün dür. Ilık yaz aylarında 9 günden daha az bir zamanda bir jenerasyonu tamamlar (yumurtadan çıkanın, yeni bir yetişkin olup kendi yumurtalarını bırakmaya hazır olana kadar geçen zaman). Ve her bir dişi yaklaşık 90 yumurta bırakır. Bu nedenlerden dolayı, kırmızı örümcek akarı popülasyonu çok hızlı artar. Soğuk kış aylarında bir jenerasyonun tamamlanması için 28 gün gereklidir. Yetişkinleri ise 10 – 20 gün yaşar.

Kırmızımsı akarlar, her yıl bir çok jenerasyon üretirler. Bununla birlikte her bir jenerasyon için daha çok zaman gereklidir (yaklaşık olarak yumurtlamadan 20 – 47 gün sonra yeni yetişkinlerin yumurta bırakmaya hazır olmalarına kadar). Ayrıca, her bir dişi birkaç yumurta bırakır (her bir dişi yaklaşık olarak 30 yumurta bırakır). Bu nedenlerden dolayı, kırmızımsı akar popülasyonu, kırmızı örümcek akarı popülasyonundan daha yavaş artar. Kırmızımsı akar yetişkinleri, 30 gün veya biraz daha fazla yaşar. Sarı akarlar, sadece 5 gün içerisinde bir jenerasyonu tamamlarlar ! Her bir dişi yaklaşık olarak 20 yumurta bırakır. Mor akarların bir jenerasyonu tamamlamaları içinse yaklaşık olarak 6 – 13 gün gereklidir.



Bitki Zararı ve Bitkinin Toleransı

Kırmızı örümcek akarı, çayda çok ciddi bir zararlı problemidir. Yaprakların öz sularını emerler ve yaşlı yaprakların dökülmesine neden olurlar ki bu, fotosentezi azaltır. Çay tarlanız çok ciddi etkilendiği zaman, genç yapraklarda dökülür ki bu, hasat edilen çay veriminde ciddi bir azalmaya neden olur. Bu zararlı tarafından ciddi olarak hasara uğradıktan sonra çay bitkilerinin iyileşmesi uzun zaman alır. Kırmızımsı akarların hasarı, kırmızı örümcek akarının hasarına benzerdir. Ancak kırmızımsı akarlar çok daha yavaş ürediklerinden dolayı, popülas yonları kırmızı örümcek akarı kadar hasar yapacak büyüklüğü erişmez.

Sarı akarlar genç yapraklı sürgünlere saldırı, çoğunlukla direkt ve hemen ürün kaybına neden olurlar. Genellikle budamadan sonra çay iyileşir. Salgınlar genellikle hızlı bir şekilde gelişip sonra kaybolur ancak, salgından sonra çayın iyileşmesi uzun bir zaman alır. Bu özelliğinden dolayı çay budaması iyileştirici etki gösterir.

Mor akarlar, çay üzerindeki akarların en az hasar neden olanlarıdır. Ancak çiftçiler dikkatli olmalıdır. Çünkü mor akarlar çok küçüktür ve tarla içerisinde sık sık çiftçilerin dikkatinden kaçarlar. Böylece, beklide çiftçiler onları göremediklerinden dolayı mor akarların önemini düşük olarak algılamış olurlar.

Doğal Düşmanları

Viet Nam’da çay üzerindeki akarlara saldıran doğal düşmanları araştırmak için Le Thi Thu Huong tarafından Thai Nguyen ilinde 1999’da bir master araştırması yürütülmüştür. Buradaki teze göre, en önemli doğal düşmanların bazıları;

*Predatör Akarlar: Bunlar iri, zararlı akarları yakalayabilen ve alt eden, hızlı yürüyen akarlar/keneler’dir. Bazı predatör akarların (yararlı akarların) bilimsel isimleri; Phytoseiulus, Amblyseius, Typhlodromus, ve Mexecheles’dir.

*Küçük Siyah Dişi Kanatlı Böcek (Sticholotis punctata veya Stethorus cantonensis gibi): Her ikisinin de larva veya yetişkinleridir. Bu kanatlı böcekler, bir kırmızı örümcek akarından iki kat daha iridir ve görülmesi kolaydır. Büyük siyah kenelere benzerler.

*Küçük Siyah Gergin Kanatlı Böcekler.

*Küçük Ağlar Ören Örümceler: Yaprakların üzerinde avlanırlar ve yakaladıkları akarları yerler.

*Şerit Kanatlı Larva (Chrysopa gibi): Diğer Asya ülkeleri için önemli bir predatördür ancak Viet Nam’da ki araştırmada önemli bulunmamıştır. Çiftçiler onları araştırabilir ve Viet Nam’da ki bazı tarlalarda çok önemli olabilirler.

Bu doğal düşmanların tümü, akarların çok yaygın olduğu zaman dilimlerinde bollaşır. Maalesef, zamanlama olarak akarlar daha önce hasara neden olurlar. Böylece çiftçiler çay bitkilerinden akarlar hasar vermeden önce bu doğal düşmanları nasıl bollaştıracaklarını öğrenmelidirler.

Çiftçilerin doğal düşmanların miktarını arttırabilmeleri için çay ürününü nasıl yönetme leri gerektiği hakkında denemeler yapmaya ihtiyaçları vardır. Örneğin; üstten püskürtme yoluyla su serpildiğinde tarlada daha bollaşan doğal akar düşmanlarını tespit edip, araştırmalıdırlar. Bir sırta takılan tipte püskürtücü ile temiz su püskürtmek, doğal düşmanların miktarını arttırmaya yardımcı olacak mıdır ?

Ayrıca, küçük siyah örümceğe karşılık bazı karınca tipleri Viet Nam’daki akarların doğal düşmanları olabilir.

Çiftçiler akarları yiyen doğal düşmanları Viet Nam’da test etmek için “Böcek Hayvanat Bahçesinde” deneme yapmaları gereklidir.

Yönetin Uygulamaları : Koruma ve Kontrol

a.     Koruma

Nemi arttırmak için malçmala ve gölge kullanımı  
Kırmızı örümcek akarı kuru ve sıcak hava koşulları altında teşvik edilmiş olur. Gölge ağaçları dikmek akar popülasyonunu azaltmak için en iyi yollardan biridir. Malçlama, aynı zamanda tarladaki rutubeti arttırmaya yardımcı olur ve böylece akarların kontrolüne yardın eder.

Püskürtülen suyun yayarı

Kırmızı örümcek akarı çok küçük bir böcektir, yaprağın yüzeyi üzerinde yaşar böylece basitçe uzağa yıkanmış olur. Yaprağa su püskürtme (az bir miktar sabun ile karıştırılmış temiz su) kırmızı örümcek akarı popülasyonunu azaltmak için çok iyi bir yodur. Özellikle bitkinin toplam tablasına (kanopi katına) püskürtülür. Thailand’da çiftçiler arasında, akarları kontrol etmek için meyve ağaçlarına su püskürtme uygulaması yaygındır.

Tarlanın akar bulunan bölümlerinden dışa doğru yürümeye özen göstermek

Akarlar, çoğunlukla rüzgarla bir yerden diğerine hareket ederler ancak insanların giyecekleri ile de (toplayıcılar ve diğer çalışanlar) taşınırlar. Çalışanlar, çalışmaları süresince tarlada akarların olduğu bölümlerden, tarlanın temiz bölümleri içerisine yürümemeye dikkat etmelidirler.        

Akarları tolere edebilen güçlü bir ürün yetiştirmek

Akar salgını zayıf çay tarlaları ile sınırlı değildir. Bununla birlikte kırmızı örümcek akarlarından kaynaklanan  hasar genel olarak daha ciddi boyutta zayıflatıcıdır, ocağı daha çok geriletir. Bu nedenle tarlanın iyi bakımı, kırmızı örümcek akarından kaynaklanan hasarı azaltmada çok önemlidir. Özellikle dengeli gübreleme ve kuru mevsimler boyunca sulama.

Daha az pestisit kullanarak doğal düşmanları korumak 

Hemen hemen her bir ürün tipinde pestisit kullanımının ardından akar popülasyonu patlar. Bunu nedeni, pestisitlerin akarları kontrol etmeye yardımcı olan doğal düşmanları öldürmesidir. Bu nedenle, pestisit kullanımını azaltmak, akarların yönetimi için çok önemli dir. Bu, pyrethroid’ler hariç geniş spektrumlu insektisitlerin tümü için geçerli değildir. Pyrethroid’lerin doğal düşmanları öldürerek akar salgınına dene oldukları bilinmektedir. Akarlar için fungusitler dahi salgına yol açabilir. Bakırlı fungusitlerin (çay’da kurşuni yanıklığı kontrol etmek için kullanılanlar) kırmızı örümcek akarını ve kırmızımsı akarın miktarını arttırdığı net olarak görülmüştür. Buna, akarların hastalanmasına neden olan yararlı mantarları fungusitlerin öldürmesi neden olur. Böylece pestisit ve fungusitleri uygulamayı olabildiğince azaltmalısınız.

Doğal düşmanları, fasulye fideleri üzerinde yetiştirerek avantaj sağlamak

Bu metot Taiwan’da ki çiftçiler için başarılı olmuştur. Ancak, Viet Nam’da henüz denenmemiştir. “Çiftçi Tarla Okulu”ndan mezun olan bazı çiftçilerin araştırma yapmaları için iyi bir konudur. İki çay tarlası sahibiyseniz bu denemeyi yapmanız çok basit olacaktır. Birincide, her ikisi ; kırmızı örümcek akarı ve doğal düşmanı bol olan ve diğer tarlada ise sadece probleme neden olan kırmızı örümcek akarı bulunması durumunda. Kırmızı örümcek akarının doğal düşmanları (büyük, hızlı yürüyen predatör akarlar ve küçük siyah dişi uçan kara böcekler) genellikle akar salgını olduktan sonra fazlalaşır. Kırmızı örümcek akarının önceden çaya hasar vermiş olması, ardından doğal düşmanının fazlalaşması bir problemdir. Kırmızı örümcek akarı ve yavrularına karşı doğal düşmanlara bir avantaj sağlamak için, doğal düşmanlar, kafeslerde ki fasulye fideleri üzerinde yetiştirilirler ve sonra çay plantasyonu içerinse bırakılırlar.

Doğal düşmanları arttırmak için, ilk olarak herhangi bir kap veya saksıda lima fasulyesi veya bezelye yetiştirilir. Fasulye veya bezelye fideleri üzerinde asla herhangi bir insektisit kullanılmamalıdır. Topraktan fidelerin çıkışından yaklaşık olarak 15 gün sonra, fideler üzerine çaydan alınan kırmızı örümcek akarları yerleştirilir. Kırmızı örümcek akarları doğal düşmanları için besin olarak görev yapacaktır. Fasulye üzerine kırmızı örümcek akarları bir kez yerleştirildikten sonra (yaklaşık olarak 10 gün sonra), çay plantasyonundan toplanan doğal düşmanları yerleştirilir. Fasulyeler üzerinde ki doğal düşmanlar fazlalaştığı zaman (yaklaşık olarak 15 gün sonra), fasulye fidelerinin bulunduğu kaplar, henüz doğal düşmanların bollaşmadığı çay tarlalarına taşınır. Doğal düşmanlar fasulye fideleri üzerinden çay bitkilerine hareket ederler ve zararlı akarları kontrol altına almaya başlarlar.

Akarlar hakkında karar vereceğiniz zaman, budama programınız dikkate almalısınız.

Budama, kırmızımsı akarların popülasyonunu çok azaltır. Çünkü popülasyonun büyü me hızı yavaşlatılmış olur. Kırmızı akarlar budamadan sonraki 3 yıl veya daha uzun bir zaman da nadiren fazlalaşır. Ancak, sahip olduğunuz akarın türünden emin olmalısınız. Budama, kırmızı örümcek akarının kontrolünde daha az etkili olur. Nedeni, budamanın ardından birkaç tanesi dahi hayatta (tarlada) kalmış olsa, kırmızı böcek akarları yeniden üreyerek tarladaki popülasyonlarını hızlı bir şekilde yenilerler.

Kırmızı örümcek akarları için besin sağlayan akarları elemine etmek. 

Çay sivrisineklerinde olduğu gibi, üzerinde akarların yaşadığı yabancı bitkileri elemine etmek yararlıdır. Maalesef, çay akarları tarımsal olarak yararlı ve değerli olan bazı ürünler üzerinde de yaşarlar (turunçgiller ve muz gibi). Bir çok çiftçi yaralı olan bu ağaçları yok etmeyi istemeyecektir. Ancak, en azından akarlara konukçu olan yeni ağaçları çay bitkileri içerisine dikmeyip, çay tarlalarından uzağa dikmelidirler.

Kırmızı örümcek akarı oldukça geniş bir konukçu bitki serisine sahiptir. Lima fasulyesi, bezelye ve bazı çiçekler üzerinde yaşayabilirler, ancak genellikle çalılar ve ağaçlar üzerinde yaygındırlar özellikle, Grevillea robusta ve Albizzia falcata gibi gölge ağaçların da.

Mor akarlar diğer birkaç bitki türü üzerinde bulunmakta bitlikte, çoğunlukla çay’la sınırlı oldukları görülmüştür.

b.     b. Tarlanın İzlenmesi ve Karar Vermek

Genelde kırmızı örümcek akarları kuru ve sıcak hava koşulları altında büyük problem oluştururlar. Akarlar genellikle Mayıs sonundan Ağustos sonuna kadar çok bol olurlar (diğer bir görüş; Nisan – Haziran ve Eylül –Kasım). Bu nedenle akarlar için tarlanın izlenmesi Nisan’dan Kasım’a kadar haftalık olarak yapılmalıdır.

Çiftçiler akar saldırılarını tarlada sadece başlaması en olası bölümleri izlemek yoluyla zamanı planlaya bilirler : yol kenarları, patikalar ve kanalizasyon şebekeleri gibi. Akar saldırıları genellikle bu alanlarda çok şiddetli zararlar verir (çünkü bu alanlar daha ulaşılabilirdir ve bu nedenle fungusitlere yüksek oranda maruz kalır veya buralardaki yapraklar daha çok toz alır ki bu, akarlar için elverişlidir). Ayrıca, en zayıf ocaklar izlenmelidir. Akarlar , tarlada güçlü ocaklara dahi saldırır ancak tarla içerisindeki zayıf ocaklar çok daha ağır saldırıya uğrar. Bu alanlarda akarlar (veya semptomları) yoksa muhtemelen tarla kontrol altındadır.

Çiftçiler akarları (veya semptomlarını) tespit ettiği zaman, tarlalarını izlemeye başlama lıdırlar. Her bir yaprak akarını ortalama miktarını hesaplamak için güçlü bir mercek kullanılır. Veya kırmızı örümcek akarı ve kırmızımsı akarlar için bir parça beyaz kağıt, çay yaprağı etrafına sarılır ve kağıt el ile sıkıca ezilir. Sonra kağıt üzerindeki kahve rengi lekeler sayılır, bir kahverengi leke bir kırmızı örümcek akarına veya bir kırmızımsı akara eş değerdir (bu yöntem sarı ve mor akarlarda işe yaramaz çünkü, onlar çok küçüktür).

Her hangi bir zararlı için, sadece kaç tane zararlı olduğunu dikkate alarak karar vermemelisiniz, ayrıca dikkate alınması gerekenler; 

*Etkilenmiş yapraklar ve akarların miktarı birkaç hafta sonra nasıl değişmektedir ? (artıyor mu, azalıyor mu?).

*Tarlanızda tespit etmiş olduğunuz doğal düşmanların miktarı (özellikel büyük, hızlı yürüyen predatör akar/keneler)

*Hava tahminleri (yağmurlu ve nemli soğuk hava akarların kontrolüne yardımcı olur)

*Budama programınız (kısa bir süre içerisinde budamayı planlamışsanız, kırmızı akarı kontrol etmeniz gerekiyorsa uygulamalısınız)

*Pestisitleri kullanmaksızın akar kontrolünü yapıp yapamadığınız (örneğin; az bir miktar sabun ile karıştırılan temiz suyu püskürtmek yoluyla)

c.      Kontrol Metodu

İlaçlamanın gerekli olduğuna karar vermişseniz, doğal düşmanları öldürecek olan insektisitlerden kaçının. Özellikle phyrethroid’lerden kaçının, ki bunlar akarların doğal düşmanlarını öldürdüklerinden dolayı akar problemini artırdıkları iyi bilinmektedir. Gerçektende bir çok yaygın insektisit, akarları öldürmek için çok uygun değildir. Onu yerine akarlar için tasarlanmış bir pestisit kullanılmalıdır (“miticide”). Doğal düşmanlara karşı en az zararlı olanı seçmek için deneme yapılmalıdır. Akarların en yoğun olduğu yaprak bölümüne püskürtme yapılmalıdır. Örneğin; kırmızımsı akarlar alt yüzeylerde yoğundur ancak kırmızı örümcek akarları yaprakların her iki yanı üzerinde bulunabilirler (genelde üst yüzey üzerinde daha yoğundurlar).

Her bir üründe bir kereden daha fazla ilaçlama yapmışsanız,her bir uygulama için farklı bir miticide kullanmanız önemlidir (miticide’niz ; rotate) Bunun nedeni, her hangi bir tip miticide’ye karşı çok hızlı direnç kazanabilirler. Akarlar, çok kısa bir jenerasyon zamanına sahip olduklarından (bazı zamanlarda sadece 5 gün !) direnç olan yeni ırklarını hızlıca üretebililer.



9.2.4 Thrips (Kirpikkanatlı’lar)


Bilimsel adı: Heliothrips haemorrhoidalis, Mycterothrips setiventris, Scirtothrips
bispinosus, or Scirtothrips dorsalis
(Takım: Thysanoptera, Familya: Thripidae) Bu türlerin bir kaçı aynı zamanda buluna bilir. Bazen bir çok thrips türü çay üzerinde tespit edilmiştir.

Thrips, son beş yıl süresince Thai Nguyen ve Bac Can’da ki lokasyonlarda büyüyen çay için çok büyük bir problem oluşturmuştur. Bir tomurcuk üzerinde bir kaç thrips bile beslense, tomurcuk kalitesi düşer, kuruyan tomurcuklar kırılganlaşır (kolaylıkla kırılır) ve üretilen çay acı, sarı bir liköre sahip olur.

Tanımlanması ve Davranış

Işıktan gizlenen thrips; kıvrılan tomurcuklar içinde, çiçekler içinde veya çok genç yaprakların alt yüzeyi üzerinde yoğunlaşır. Çok küçüktürler, küçük bir pirinç tanesine benze yen şekilleriyle dar yapılı bir böcektir. Küçük olduklarından dolayı sadece neden oldukları hasarı görebilirsiniz.
Yetişkin thrips yaklaşık olarak 0.5 – 1.2 mm boyundadır ve bütün olarak göz yardı mıyla çok zor görülebilir. Rengi mat kahverengimsi kırmızıdan mat yeşil sarıya kadar değişir. Bir çoğu kanata sahip değildir. Kanat bulunduğu zaman, çok küçük ve saydamdır, bir çok parlak tüyden meydana gelmiştir. Nympler kanatsız küçük yetişkinlere benzer. Yumurtaları çok küçük olduğundan görülebilmeleri olanaksızdır. Thrips’ler bitkiden bitkiye oldukça hızlı sıçraya bilmelerine rağmen çok yavaş yürür.

Yaşam Döngüsü

Yumurtalarını yaprak dokuları içerisine teker teker bırakır, genellikle bir kanal içinde yan yana. Bitki öz suyunu emerek beslenen iki aktif nymph aşaması vardır. Ardından ön pupa aşaması geldiğinde böcekler çok aktif değildir ve beslenmezler. Ön pupa, pupayı oluşturmak için derisini döker ki bu, bu aşamada büyük kanatlara sahiptirler, temas edilmedikçe hareket etmez ve beslenmez. Pupa genelde ağacın altına düşen yapraklarda veya toprakta bulunur. Ancak bazı zamanlarda tırtıllar tarafından örülmüş olan yaşlı çay yapraklarında, ocaklardan sarkan ölü yapraklarda, ağaç kabuğundaki oyuklarda veya çayın gövdesindeki likenlerde veya yosunlarda bulunur. Yetişkinler, pupadan ortaya çıkar.

Her bir aşamanın gelişim süreci sıcaklığa çok bağlıdır; yumurta 8-16 günde, aktif nymph aşaması 8-16 günde, ön pupa 1-4 günde ve pupa 4-7 günde. Böylece thrips bir jenerasyonu (yumurtadan çıkan yeni yetişkinin yumurta bırakamaya hazır hale gelmesine kadar) 21-42 günde tamamlar. Yetişkinler 5-19 gün yaşar.

Bitkideki Hasarı ve Bitki Toleransı

a. Kıvrılan tomurcuklar içerisinde beslenme

Thrips, yumurtadan çıktıktan sonra öz suyu emmeye başlayabilecek durumdadır. Genelde saldırı, kıvrılan tomurcuklar içerinde başlar. Etkilenmiş tomurcuklar küçük, gevrek ve kolay kırılır (dökülebilir). Hasar gören tomurcuklar açıldığı zaman yaprak ana damarının her iki yanı boyunca kahverengi bir çizgi halinde kuru yara izlerine sahip olur (mantar gibi). Dikkat edilirse, sarı akarlarda benzer hasara neden olur, sarı akarlarla ilgili bölümdeki resme bakınız. Ancak thrips beslenmesi genel olarak sarı akarlar gibi yapraklarda kıvrılmaya neden olmaz.

b. Açılan genç yapraklar üzerinde beslenme

Thrips aynı zamanda çok genç yapraklar üzerinde de beslenir. Yaprakların alt yüzeyleri üzerinde ince mat çizgiler şeklinde tek tek yapılmış olan emme izlerine sık sık rastlanır. Bu çizgiler ana damara paraleldir. Yapraklar, bol miktarda ince mat yamalar ve leke ler oluşturan bu tip hasarlara sahip olur ve genellikle “gümüşlenme” olarak tanımlanır. Yaprakların alt yüzeyi thrips’lerin dışkıları olan bir çok siyah noktaya sahiptir.

Hasar oluştuktan sonra yapraklar normal olanlardan daha koyu, katı ve donuk olur (parlak değil) ve koyu yeşil renge sahip olup kopar veya deforme olur.

c. Genç dallar üzerinden beslenme

Thrips ayrıca dal yüzeyleri üzerinden de beslenir ancak sadece genç sürgünlerin uç kısımlarına yakın olanlardan. Bu dallar beslenme nedeniyle dal yüzeyleri üzerinde kaba kahverengi benekler veya yamalar oluşur.



Thrips Beslenmesinin Önemi

Bir tomurcuk veya genç sürgünler üzerinde birkaç thrips bile beslenmiş olsa üç yolla sürgünlerin kalitesi düşer;

-Kuruyan tomurcuk daha çok kırılganlaşacaktır (kolayca parçalanabilir)

-Üretilen çay, daha acı bir tada sahip olacaktır.

-Likör daha çok sarı, hemen hemen ham olacaktır.
Ağır hasar uğrayan yapraklar kararır ve ölür, sadece tepe tomurcukları yaşar (bazı çiftçiler buna “tomurcuk uyuzu” der). Bir çay ocağında çok sayıda thrips varsa, ocak genelde kurur ve geriler.

Doğal Düşmanları

Thrips’lerin doğal düşmanları; dişi kanatlı kara böcek, küçük siyah örümcek, karınca, canabid kanatlı böceği ve ağ dokuyan örümceklerdir. Benler hem nymph hem de yetişkin thrips’leri öldürür. Diğer Asya ülkelerinde; şerit kanatlı larva (Chrysopa gibi) ve predatör keneler öneli predatörleridir. Ayrıca, yumurtalarına saldıran bir kaçtane küçük eşek arısı parazit türü vardır (Eulophidea ve Scelionidea familyasından) pestisit uygulaması özellikle, geniş çapta fonksiyonel etkinlikleri olan bu doğal düşmanların popülasyonunu çok fazla azaltacaktır.

Yönetim Uygulamaları : Koruma ve Kontrol

a.Koruma

Thrips’leri tolere edebilen güçlü bir ürün yetiştirmek

Thrips’ler genellikle yaşlanan, gerileyen ve kuruyan çay tarlalarında büyük probleme neden olurlar. Bu nedenle, iyi bir bakım ve yönetim uygulaması (dengeli gübrelemeyi de kapsayan) çay bitkilerinde hasar oluşumunu azaltacaktır. Sulama, bitkilerin yenilenmesine ayrıca yardımcı olur. Thrips saldırıları nadiren birkaç haftadan daha çok sürer ve bitkilere genellikle iyi bir bakım yapılmazsa hasar oldukça hızlı büyür. 

Pestisit kullanımını azaltmak yoluyla doğal düşmanları korumak

Doğal düşmanların korunması thrips’lerin popülasyonunu sınırlandırmak için çok önemlidir. Olabildiğince insektisitlerin kullanımı azaltılmalıdır. Özellikle bir çok doğal düşma nı öldüren geniş spektrumlu insektisitlerden kaçınılmalıdır.

Nemi arttırmak için malçlama veya gölge kullanımı

Kuru ve sıcak hava koşulları thripsler için elverişlidir. Thrips popülasyonunu azaltmak için gölge ağaçlarının dikilmesi en iyi yollardan biridir. Malçlama, tarlanın nemini arttırarak ayrıca yardımcı olur.

Thrips’leri ve yumurtalarını kaldırmak için daha sık toplama (hasat)

Thrips’ler çoğunlukla tomurcuklar ve en genç yapraklar üzerinde beslendiklerinden dolayı, toplama (hasat) thrips’lerin miktarını çok azaltır. Sık sık (ufak) toplama, ayda bir yapılan hasattan daha çok thrips azaltır.

b. Tarlanın İzlenmesi ve Karar Vermek

Thrips’ler çoğunlukla sıcak kuru havalarda (27- 33 oC) süresince çoğalır. Yılda genellikle iki salgın yapar :

1. Nisan – Ağustos’ta (diğer bir ifadeye göre, Mart – Nisan’da ve tekrarı Temmuz -Eylül’de) ki bu kalıcı uzun bir problemdir ve büyük alanları etkiler. Bu zaman süresince çay, yeni yapraklı sürgünleri üretmeye devam eder.

2. Ekim ortasından Kasım sonuna kadar ki bu, birinci salgından daha kısadır ve küçük alanlarda oluşur.

Bu periyotlar süresince, tarımsal ekosistem analizleriyle thrips’lere karşı özel bakım yapılmalıdır. Her bir tomurcukta bulunan thrips’lerin ortalama miktarını hesaplamak için güçlü bir büyüteç kullanılır. Hangi zararlı olursa olsun, sadece kaç tane zararlıya sahip olduğuna dayalı olarak karar vermemelisin, ayrıca dikkate alman gerekenler;

Birkaç hafta sonunda thrpis’lerin miktarı nasıl değişmektedir (azalıyor mu, artıyor mu? ).
Tarlada bulunan doğal düşmanların miktarı.
Hava tahminleri (yağmurlu, soğuk ve rutubetli havalar thrips kontrolüne yardım eder)
Çayınızın yaşı (geç çay bitkileri daha fazla hassastır)
Pestisit kullanmaksızın thrips’leri kontrol edip edemediğiniz ? (örneğin, daha sık hasat yoluyla)

c.     c. Kontrol Metodu

İlaçlamaya ihtiyacınız olduğuna karar vermişseniz, doğal düşmanlar için en az toksik olan bir insektisit bulmaya çalışın. Tomurcuklarda thrips’ler çoksa, insektisitlerden korunmuş olacaklardır. Bu nedenle, bikri dokuları içerisinde hareket edebilen bir insektisit kullanmaya ihtiyacınız olacaktır (diğer bir deyişle; sistemik veya tabakalar arası hareketli insektisit). Thrips’ler yapraklar üzerindeyse, direkt olarak yaprakların alt kısımları na püskürtülmelidir.



9.2.5 Aphid’ler (Yaprak Bitleri)

Bilimsel adı: Toxoptera aurantii
(Takım: Homoptera, Familya: Aphididae)

Yaprak bitleri nadiren ekonomik zarara neden olan küçük zararlılardır. Neden oldukları semptomlar (kıvrılma, yaprak deformasyonu) çay sivrisinekleri ve akarlarla karıştırılabilir.

Tanımlanması ve Davranışı

Muhtemelen ilk dikkatinizi çekecek olan yaprak bitlerinin neden olduğu semptom lardır. Yaprak bitleri ile istila edilmiş genç sürgünler uçtan aşağıya doru kıvrılır. Yaprak bitlerinin üzerinde beslendiği yapraklar genellikle kıvrılır ve deforme olur.

Yaprak bitlerinin mevcudiyetinin diğer bir işareti de, sisli küf ve karıncaların bulunma sıdır. Yaprak bitleri tüpe benzeyen ağız yapılarını yeşil dokuyu delmek ve öz suyu emmek için kullanır. Pul böcekleri gibi yaprak bitleri de yapraklar üzerinde sisli küf’ün gelişimine neden olan şekerli bir sıvı üretir. Karıncalar, şekerli sıvıyı içmeyi sevdiklerin den dolayı genellikle yaprak bitlerini korurlar.

Yaprak bitleri genç yaprakların alt yüzeyinde ve tomurcuklar üzerinde gruplar oluştu rurlar. Bunlar koyu kahverengi, yaklaşık olarak 1.5–2 mm uzunluğunda ve küçük bir armut’a benzeyen dairesel vücut şekline sahiptirler. Vücutlarının arkasında ürettikleri bir sıvıyı doğal düşmanlarına püskürtmeye yardımcı olan iki boynuz/çıkıntı vardır.

Birçoğu kanata sahip olmamasına rağmen, bazı yetişkinler narin, saydam kanatlara sahiptir. Yaprak biti grupları sık sık, çok sayıda beyaz dökülmüş olan boş derileri içerir.

Yaşam Döngüsü

Kanatlı yetişkin dişiler rüzgarlarla kilometrelerce seyahat ederler ve ardından çay ocak larına konarlar. Yumurta bırakmazlar, onun yerine kanatsız nymph’ler doğururlar.

Nymph’ler kanata sahip olmayan yetişkinleri geliştirene kadar birkaç kez deri dökerler. Yaprak bitleri bir jenerasyonu (yeni doğan nymph’den yatişkine) 6 – 15 günde tamamlar. Her bir dişi yaklaşık olarak 50 nymph üretir, böylece yaprak biri popülasyonu çok hızlı büyür.

Kanatsız birkaç jenerasyonun ardından son olarak kanatlı yetişkinler üretilir (genellikle çayın yeni sürgünlerinin gelişimlerini tamamlamasının ardından).

Bitkideki Hasarı ve Bitki Toleransı

Hasar, öz su kaybından kaynaklanır ve bazen de fotosentezi azaltan sisli küfün gelişi minden kaynaklanır. Büyük çay ocakları, verim kaybı olmaksızın orta derecede yaprak biti miktarını tolere edebilir. Genç ocaklar daha hassastır.

Bazı ürünlerde (narenciye, kahve) yaprak bitleri bitkiden bitkiye hareket ederek hastalık virüslerini yayar. Viet Nam’da ki çayda virüsleri yaprak bitlerinin yaymadığı bilinmektedir.

Doğal Düşmanları

Dişi uçan kara böcek ve şerit kanatlı larva önemli predatörleridir. Uçan larva bulundu ğu zaman, etkili bir predatördür. Ayrıca, küçük eşek arısı paraziti yaprak bitlerine saldırır, şişerek hareketsizleşmelerine neden olur ve renkleri kahverengiye döner.

Predatör karıncalarda, yaprak bitlerini koruyan karıncalara saldırır. Ancak bazı karınca türleri genellikle, doğal düşmanlarla savaşarak yaprak bitlerini korurular çünkü, bu karıncalar yaprak bitlerinin ürettiği şekerli sıvıyı içmeyi severler.


Yönetim Uygulamaları : Koruma ve Kontrol

Sık hasat (ufak toplama) yaprak bitlerini kaldırır, ancak sık sık kontrol gereklidir. Konukçu bitkileri elemine etmek güçtür çünkü bu yaprak biti türleri; narenciye, kakao, kahve, mango, rambutan, soursop (tarçınelması) ve diğer bir çok ağaç üzerinde beslenir.

Karıncalar, yaprak bitlerini koruyorsa su ile karıştırılmış sabun püskürtmek veya yuvaları bozularak karıncaları kontrol etmeye gerek vardır. İnsektisit kullanımının yaprak bitlerinde hemen hemen hiçbir hasara neden olmadığı kanıtlanmış tır. İlaçlama yapılıp yapılmayacağı karar vermeden önce, içlerinde parazit olan kaç tane yaprak biti olduğunu kontrol etmek önemlidir (parazitlenmiş yaprak bitleri şişer ve hareketsiz olur). İçlerinde parazit olan yaprak bitleri beslenemeyip ölecektir, böylece bir çok yaprak biti parazitlenmişse ilaçlamaya gerek yoktur.




9.2.6 Pul Böcekleri

Yumuşak veya Balmumlu Pul

Bilimsel adı: Ceroplastes spp., Coccus viridis, Parabemisia myricae, Saissetia coffeae, veya Trialeurodes vaporariorum.

(Takım: Homoptera , Familya: Aleyrodidae ve Coccidae) Bu türlerin bazıları aynı zaman içinde bulunabilir.         

Sert veya Zırhlı Pul   

Bilimsel adı: Aonidiella spp., Aspidiotus destructor, Chrysomphalus aonidum,

Hemiberlesia spp., Pseudaonidia duplex, veya Pseudaulacaspis pentagona.
(Takım: Homoptera , Familya: Diaspididae)

Pul böcekleri Viet Nam’da ki yerel çay varyeteleri üzerindeki etkileri göreceli olarak önemsizdir. Bununla birlikte, diğer Asya ülkelerinden ithal edilmiş olan yeni varyeteler üzerinde daha çok bulundukları görülmüştür.

Tanımlanması ve Davranışı

İlk bakıldığında pul böcekleri ölü gibi görünür. Genç sürgünlere ve yaprakların alt yüzeylerine yapışırlar ve hareketsizdirler. Çoğu pul, oldukça sert veya yumuşak olan balmumlu derileri altında korunurlar. Kalkanları, yuvarlak veya uzunlamasına (istiridye kabuğuna benzeyen şekilde) yaklaşık olarak 2 – 6 mm uzunluğundadır.


Pul böceklerinin gerçek vücutları kalkanlarının altında bulunur. Bazen bir yaprak biti gibi görünürler ancak yumurtaları çok kısa ve antenlidir. Böcek, yaprak veya sürgünleri delmek ve öz suyu emmek için sivri tüpe benzeyen ağız bölümlerini kullanır.

Yaprak bitleri gibi pul’larda sisli küfün yaprak üzerinde gelişimine neden olan vücut larından şekerli bir sıvı çıkarırlar. Şekerli sıvıyı içmeyi sevdiklerinden dolayı karıncalar genlikle pul’ları kurur. Sisli küf veya karıncaların mevcudiyeti, pul’larla bir problemi nizin olduğuna iyi bir işarettir.

Yaşam Döngüsü

Dişi yetişkinler, yumurtalarını kalkanlarının altına bırakırlar. Nymph’ler yumurtadan çıktıktan sonra aktiftir (tırtıl olarak adlandırılırlar) ve ocak üzerindeki diğer sürgünlere hareket ederler veya diğer ocaklara rüzgar yoluyla taşınırlar. Bazen karıncalar yeni ocaklara bu tırtılları taşır. Nymph’ler iyi bir beslenme alnı buldukları zaman, onları gizleyecek olan vücutları üzerinde kalkan şeklini alan balmumu benzeri bir sıvı salgılarlar. Büyüyüp geliştikçe daha çok balmumu salgılarlar ve kalkanları da büyür. Sonunda yetişkin aşamaya kadar olgunlaşmaları sürer. Yetişkin erkekler, küçük çay sivrisineğine benzer ve uçarak çiftleşmek için dişileri ararlar. Ancak yetişkin dişiler tüm yaşamları süresince kalkanlarının altında kalırlar. Yetişkin dişiler yumurta bırakmak için yeni ocaklara hareket etmezler, onun yerine geç tırtılları yeni ocakları istila eder. Pul’lar bir jenerasyonu yaklaşık olarak 4 – 6 haftada tamamlar (yumurtadan yetişkine).

Bitkideki Hasarı ve Bitkini Toleransı

Hasarı, öz suyun azalması ve bazen de fotosentezi azaltan sisli küfün yoğun gelişimin den kaynaklanır. Büyük ocaklar, verim kaybı olmaksızın belirli bir ölçüye kadar pul’ları tolere edebilir. Genç ocaklar daha hassastır.

Doğal Düşmanları

Çok küçük dişi uçan kara böcek (ham larva hem de yetişkinleri) önemli predatör leridir. Ayrıca, bir çok küçük eşek arısı paraziti pul’lara saldırır. Ancak bazı karınca tipleri genellikle doğal düşmanları ile mücadele ederek pul’ları korur, çünkü bu karıncalar pul böceklerinin salgıladıkları şekerli sıvıyı içmeyi sever. Nemli, yağmurlu havalarda mantar hastalığı bit çok pul böceğini öldürecektir.

Yönetim Uygulamaları : Koruma ve Kontrol

Konukçu bitkileri elemine etmek güçtür çünkü pul ; kahve, narenciye ağaçları, cinchona, guava, rubber, cassava ve bir çok bahçe ve orman çalısında beslenir. Pul genellikle, sağlıklı ve güçlü çay bitkileri üzerinde önemli miktarlarda bulunmaz. Pul yerel varyeteler üzerinde çoğalmışsa, çiftçilerin iyi bir bakım (dengeli gübreleme, malçlama vb.) yapmaları gerekmektedir. Bununla birlikte pul’lar bazen diğer Asya ülkelerinden ithal edilmiş bazı yeni çay varyeteleri üzerinde daha çok görülür.

Karıncalar pul’ları koruyorsa, su ve sabun karışımı püskürtmek veya karıncaların yuvalarını yok ederek kontrol etmeye çalışmalıdır. Yüksek miktarlardaki pul’ların kontrolü için mineral yağ veya insektisit püskürtmek yoluyla kontrol gereklidir. Ancak ilaçlama yapıp yapmamaya karar vermeden önce, sert kabuklu kalkanların çoğunun soyulmuş olması önemli dir, altında yaşayan böcekleri kontrol edip edemeyeceğiniz buna bağlıdır. Ölü, boş kalkanlar aylarca bitki üzerine yapışıp kalabilir, buralarda çok sayıda benzer pul popülasyonları üreyebilir.



9.3 Yaprak veya Tomurcuk Üzerindeki Tırtıllar


Yapraklardaki oyuklar çoğunlukla tırtılların çiğnemesiyle oluşur. Oyukların görülmesi kolay olduğundan dolayı, çiftçiler genellikle tırtılların beslenmesi yoluyla alarma geçer. Ancak çay, verim kaybı olmaksızın çok sayıda tırtılı tolere edebilir.



9.3.1 Tomurcuk Kıvırıcılar, Yaprak Kıvırıcılar veya Yaprak Katlayıcılar

Bu türlerin bir kaçı aynı zaman içinde bulunabilir.

Bu tırtıllar ipek üretir ve bir yuva yapmak için yaprakları katlamak veya bağlamak için kullanırlar. Genellikle ekonomik öneme sahip değildirler (ürettikleri ipek yönünden).

Tanımlanması ve Davranışı

Tırtıllar ipek iplikleri ile yaprakları bağlayarak yuvalar yapar, bazen tek bir yaprağı kıvırırlar bazen de iki veya daha fazla yaprağı birlikte kıvırırlar. Tırtıllar kıvrılmış yada katlanmış yaprakların içerisinde bulunurlar.

Tomurcuk kıvıran tırtıllar genellikle 2 cm uzunluğunda, koyu yeşil renkli ve parlak kahverengi – siyah başlıdır. Çay yapraklarını kıvıran tırtıllar, yaklaşık olarak 1 cm uzunluğunda, beyaz veya mat yeşil renkli ve başları koyu renkli dir.

Yaşam Döngüsü

Yumurtalarını yaprakların üzerine bırakırlar. Tomurcuk kıvırıcılar yaprakların üst yüzeyleri üzerinde 100 – 150’lik yumurta kümeleri içinde ki yumurtalarını bırakırlar, yumurta kümeleri ince, mat ve jelatine benzer. Çay yaprağı kıvırıcılar, ya yapraklarda yuvalar yapmak yoluyla (tomurcuk kıvırıcılar) yada yaprak içini çukurlaştırarak (yaprak kıvırıcılar) yaprağın alt yüzeyi üzerinde tek tek yumurtalarını bırakırlar. Her iki türün yaşlı tırtılları, hem sürgün hem de olgun yaprak üzerinde büyük yuvalar yapar. Pupa (tomurcuk kıvırıcı), yuva içerisinde bulunur veya yaprak yüzeyi üzerinde ipekle örtülmüştür (yaprak kıvırıcı). Yetişkinler küçük kahverengi güvelerdir. Bu türlerin bir jenerasyonu tamamlamaları (yumurtadan yetişkine) için 5 – 9 hafta gereklidir.

Bitkideki Hasarı ve Bitkini Toleransı

Hasar çoğunlukla yaprak kaybından kaynaklanır ki bu, fotosentezi azaltır. Bununla birlikte çay verimi azalmaksızın orta derecedeki bir yaprak kaybını tolere edebilir. İlaveten, yaprak yuvaların bozulmasına neden olduğundan dolayı tomurcuklar toplanabilir.

Doğal Düşmanları

Eşek arısı paraziti önemli doğal düşmanlarındandır. Parazitler olgunlaşmamış aşamada yaprak yuvalar içinde bulunur. Olgunlaşmamış parazitler küçük tırtıl kümelerine veya pupa şeklinde küçük ipek kozası kümelerine benzerler. Olgunlaşmamış parazit, tırtıl zararlısını yer ve sonra pupa evresini tamamlayarak küçük eşek arısı parazitine dönüşür (küçük puro şeklin deki kesede). Yaprak yuvalar içinde olgunlaşmamış parazit gruplarını bulmayı düşünüyor sanız, bir böcek hayvanat bahçesinde onların yetişkin böcek türlerine gelişimine bakmalısınız.

Hava yağışlı ve zararlı popülasyonu da yüksekse, tırtıl zararlısında virüs hastalığı gelişir. Hasat tırtılların, yuva içerisindeki hareketliliği durur, güçsüz, sulu ve kötü bir kokuya sahip olurlar.

Yönetim Uygulamaları : Koruma ve Kontrol

Diğer zararlıların kontrolünde olduğu gibi, tomurcuk kıvırıcılar ve yaprak katlayıcı ların kontrolüne yardımcı olan doğal düşmanları (eşek arısı paraziti) korumak için geniş spektrumlu bir pestisit kullanımından kaçınılmalıdır. Genel olarak tomurcuk kıvırıcılar ve yaprak katlayıcılar için, her hangi bir kimyasal kontrol gerekmez. Popülasyonları yüksekse ve bazı tırtılların hasta olduğu tespit edilmişse, hasta olanlar toplanır ve bir miktar temiz su içerisinde ezilirler. Sonra su, hastalığı yaymak için diğer yaprak yuvaları üzerine püskürtülür. Parlak güneş ışığında hastalık etmeni öleceği için püskürtme öğleden sonra yapılır.



9.3.2 Kutu Solucanlar ve Torba Solucanlar


Bilimsel adı: Brachycyttarus (= Acanthopsyche) subteralbatus, Cryptothelea spp., Eumeta spp., veya Pagodiella (= Pagodia) hekmeyeri. (Takım: Lepidoptera, Familya: Psychidae). Bu türlerin bir kaçı aynı zaman içinde bulunabilir.

Bu tırtıllar ipekle örttükleri yaprak ve sürgün bölümlerinden yapmış oldukları portatif evlerini içinde yaşarlar. Tırtılların başları yaprakları eğmek için evin dışında kalır. Bazen yakınlarındaki yaprakların çoğunu yerler. Ancak hasar görmüş olan yaprak ince bir zar ile kaplanır. Bunlar genel olarak önemli zararlılar değildir.

Yaşam Döngüsü

Dişi yetişkinler yumurtalarını evlerinin içerisine bırakır. Genç tırtıllar evin içinde yumurtadan çıkar ve yapraklar üzerinde sürünerek kendi evlerini yapmaya başlarlar. Tırtıllar kendi evleri içinde pupa’ya dönüşürler. Yetişkin erkekleri güvedir ki bunlar, dişileri aramak için evin dışına uçarlar. Ancak yetişkin dişiler asla evlerinin dışında yaşamazlar. Yetişkin dişi ler kanata sahip değildir ve hemen hemen tırtıl gibi görünürler.

Doğal Düşmanları

Bazı eşek arısı parazit tipleri, evleri içindeki tırtıllara saldırır.

Yönetim Uygulamaları: Koruma ve Kontrol

Tırtıllar çoğunlukla, Mayıs – Haziran ve Ekim – Kasım’da aktif olarak beslenirler. Kozaları veya evelerini toplamak ve onları öldürmek kolaydır (yakarak veya ezerek). Çay ocakları üzerinde asılı duran eski kozlar olsa bile, kaldırılmış olduklarından emin olunmalıdır çünkü yetişkin dişi veya yumurtalarını içerebilirler. Tırtıllar evleri içinde korunduklarından dolayı insektisitler çok etkili değildir.



9.3.3 Isırgan Tırtıllar ve Sırtı Semerli Tırtıllar


Bilimsel adı:
Aphendala recta, Cania bilinea, Chalcocelis albiguttatus, Cheromettia (= Belippa) laleana, Darna sp., Narosa conspersa, Parasa lepida,Scopelodes spp., Setora nitens, veya Thosea spp.
(Takım: Lepidoptera, Familya: Limacodiidae). Bu türlerin bir kaçı aynı zaman içinde bulunabilir.

Acı veren yanıklıklara neden olan sokucu dikenlere sahip olduklarından dolayı çiftçiler ve toplayıcılar bu tırtılları tanımayı öğrenmiştir. Tırtıllar olgun yaprakları çiğneye rek oyarlar nacak genellikle verimi düşürecek kadar hasara neden olmazlar.

Tanımlanması ve Davranışı

Tırtıllar genellikle olgun yaprakların alt yüzeyleri üzerinde bulunur. Yeşil renkli vücutları etli ve kalındır. Bazı türlerin sırtları üzerinde kahverengi veya beyaz renkli “semer” veya çizgiler bulunur. Tırtılların bir çoğu farklıdır, onların vücutlarında bölünmüş ayrı segmentler görülmez. Ayrıca yumurtaları da çok küçüktür (bazıları vücutlarının altında ahtapotlarınkine benzeyen emici disklere sahiptir). Türlerin çoğu, vücutlarının dış yanını çevreleyen dikenli dal gruplarına sahiptir. Olgunlaştığında tırtıl yaklaşık olarak 1 – 1.5 cm uzunluğundadır.



Yaşam Döngüsü

Tipik bir tırtılın yaşam döngüsüne sahiptirler. Dişiler yumurtalarını olgun yapraklar üzerine bırakır. Tırtıllar olgun yaprakların alt yüzeyleri üzerinde yumurtadan dışarı çıkar ve beslenmeye başlarlar. Olgun büyük tırtıllar ocaklardan düşerler ve pupa evrelerini toprak üzerinde geçirirler (kozalakları içinde). Kozalaklar büyükçe bir tohuma benzer. Yaklaşık olarak 5 – 15 mm çapında kürelerdir ve ince ipekli bir tabaka ile örtülmüş sert bir kağıt topağına benzerler. Kozalaklar; zemin üzerindeki ölü yapraklar arasında, taşların arasındaki çatlakların içinde veya toprağa gömülü olarak bulunabilir (yüzeyin 2 cm üzerinde). Yetişkinler (küçük kahverengi güveler) bu kozalaklardan ortaya çıkar.

Doğal Düşmanları

Eşek arısı parazitlerinin bazı tipleri tırtıllara saldırır. Tırtıl popülasyonu yüksekse ve hava yağmurluysa, tırtıl zararlılarında hastalıklar gelişir. Hasta tırtıllar hareket edemez, sulu ve şişkin olurlar ve kötü bir kokuya sahip olurlar.

Yönetim Uygulamaları: Koruma ve Kontrol

Bu tırtıllara çıplak deri ile temas edilmemeleridir. Acı veren yanıklara neden olan iğne tüylere sahiptirler. Bu tırtılları elle toplamanız mümkündür ve onları yakın veya ezin. Ancak onlara dokunacağınız zaman, eldiven kullanın. Ayrıca zemin üzerindeki kozalakları toplamak ta çok yararlı olacaktır (ağaçların altındaki toprağı ve düşen yaprakların aralarını araştırın) ve sonra onları yakın.

Popülasyonları çok yüksekse ve bazı tırtıllar hastaysa hasta tırtılları toplayın ve onları bir miktar temiz su içinde ezin. Sonra hastalığı yaymak için olgun yaprakların alt yüzeylerine suyu püskürtün. Parlak güneş ışığı hastalık etmenini öldüreceğinden dolayı püskürtmeyi öğleden sonra yapın. Tomurcuklara püskürtmekten kaçının çünkü bazı çay içicileri, ezilmiş olan tırtıllardan kaynaklanan dikenlere karşı hassas olur.



9.3.4 Küme Tırtıllar


Çay tussock güvesi veya sarkıkları

(Uzun tüylü püsküllere sahip tırtıllar).

Bilimsel adı: Euproctis pseudoconspersa (Takım: Lepidoptera, Familya: Lymantriidae) Orgyia postica (Takım: Lepidoptera, Familya: Lymantriidae)

Pürüzsüz Küme Tırtıllar

(Uzun tüylere sahip olmayan tırtıllardır).

Bilimsel adı: Andraca bipunctata (Takım: Lepidoptera, Familya: Bombycidae)

Bu tırtıllar çay dalları üzerinde gruplar halinde bulunur. Yaprakları çiğneyerek oyarlar ancak verimi azaltacak kadar hasara nadiren neden olurlar. Bununla birlikte, tüylü tırtıllar hasat yapan çiftçileri durdurur, çünkü onların tüyleri çiftçilerin ellerini tahriş eden bir toksin salgılar.

Yaşam Döngüsü

Tipik bir güve tırtılının yaşam döngüsüne sahiptirler.Çevresi sarı olan yumurta kitleler ini yaprakların alt yüzeyleri üzerine bırakırlar. Koyu kahve rengi pupalar büyük dalların tabanında tabanın da bulunur. Yetişkinler küçük sarı güvelerdir.

Yönetim Uygulamaları: Koruma ve Kontrol

Bu tırtıllar çoğunlukla Mart – Nisan ve Ekim – Kasım’da çoğalır. Bu tırtıllar kolaylık la elle toplanır ve yakılır veya ezilir. Tırtıllar tüylere sahipse onları toplayacağınız zaman eldiven kullanın çünkü, tüyleri ellerinizi tahriş edecektir. Ayrıca karanlıktaki ışık yetişkinleri (güve) cezp eder ve tuzak yardımıyla yakalanabilirler, boğulmalarını sağlamak için yukarısından ışık ile aydınlatılmış; su, gaz yağı ve az miktardaki sabun karışımı doldurulmuş olan havuz kullanılır.



9.4 Gövde ve Dallardaki Kırmızı Oyuklar


Bilimsel adı:
Zeuzera coffeae and Z. leuconotum.
(Takım: Lepidoptera, Familya: Cossidae). Bu türler Viet Nam’da bulunur ve Z.coffeae ’de daha fazla yaygındırlar.

Deliciler gövde veya dallar içinde çiğneyerek tüneller açan büyük tırtıllardır. Şurada burada sadece bir kaç dalın ölümüne neden olan, genel olarak önemiz zararlılardır. Deliciler ana gövde içindeyse genç çay bitkilerini öldürür.  

Tanımlanması ve Davranışı

Zararlı, ocak altındaki toprak üzerinde büyük talaş parçalarına benzeyen dışkısının mevcudiyeti yoluyla kolaylıkla tanınır. Ayrıca, hasar gören dallar üzerindeki yapraklar buruşur ve kurur ancak dökülmezler.

Yumurtalarını çayın gövdesindeki çatlaklara bırakır ve bir ip kitlesi üzerine dizili kehribar renkli küçük boncuklara benzerler. Yumurtadan çıkan tırtıllar küçük sürgünler ve dalları delmeye başlar. Yaşlı tırtıllara ait tüneller büyük dallar veya ana gövde içindedir, tünel 60 cm uzunluğunda olabilir. Tırtılların rengi karanfilden koyu kırmızıya kadar değişir ve tam olarak geliştikleri zaman 3 – 5 cm uzunluğundadırlar. Pupa, tünel içinde bulunur ve yaklaşık olarak 2 – 3 cm uzunluğunda ve kahve renklidir. Yetişkinler oldukça büyük güvelerdir bazen “leopar güvesi” olarak da adlandırılırlar. Çeliksi – mavi benekli beyaz ve siyah kanatlıdırlar, açıldıkları zaman uzunlukları 4 – 5 cm’dir.



Yaşam Döngüü

Yaşam döngüsü oldukça yavaştır, yumurtadan yetişkine kadar genel olarak 4 – 5 ay alır, ancak yüksek rakımlar gibi soğuk alanlarda bit yıla kadar uzar.

Bitkideki Hasarı ve Bitki Toleransı

Etkilenmiş bir dal, tamamen oyulmuş olabilir. Dallar üzerindeki yapraklar kuru olur ve ölür ancak genellikle ağaç üzerinde asılı kalır. Bu zararlı ana gövdeyi oyduğundan dolayı sadece genç çay bitkileri için önemlidir, toprak altı bölümlerinde olsa bile bitkiyi öldürebilir.

Doğal Düşmanları

Diğer Asya ülkelerinde bilinen bazı eşek arısı paraziti türleri (Braconidae ve Ichneumonida familyaları) kırmızı delici tırtılları öldürür.

Yönetim Uygulamaları : Koruma ve Kontrol

Bu zararlı 30’dan fazla ağaç ve çalı türü (kahve, kakao ve bir çok orman ağacı) üzerin de üreye bildiğinden dolayı konukçu bitkilerini elemine etmek güçtür. Erkek güvelerini yapay ışık oldukça fazla cezp eder, böylece yukarısından bir ışık ile aydınlatılmış, su – gaz yağı – ve az bir miktar sabun karışımı dolu olan bir kaba düşerler ve bu tuzakla yakalanabilirler.

Mart – Nisan ve Haziran – Ağustos’ta saldırıları çok artar. Bu periyot süresince çay bitkileri kupkuru olmuş yapraklar veya toprak üzerindeki dışkı (“talaş”) için denetlenir. İçinde tırtıl oyukları bulunan dallar aşağısından budanır. Budanan dallar yakılır.



9.5 Gövde ve Kökler Üzerindeki Karıncalar (Termitler)


Bu türlerin bazıları aynı tarla içinde bulunabilir. Karıncalar; odunsu kökler, dalları ve gövdeyi yer. Tepeler üzerindeki çaylarda büyük hasarlara neden olurlar.

Tanımlanması ve Davranışı

Termitler, karıncalara benzer ancak, bir tüp şeklinde olan yumuşak beyaz vücutlara sahiptirler (karıncalar gibi dar bir bel’e sahip değildirler).

Bazı termitler sadece ölü odunları yer. Termitler çoğunlukla canlı odunlara saldırarak hasar verirler. Köklere girer ve yukarı yönde çalışırlar, sonuçta öz odunu yok ederler. Çay bitlisinde gövde kabuğu içine yuva yaparlar. 

Toprak üstü semptomları solmuş yapraklar ve hastalıklı gelişim gösteren bitkilerdir. Sık sık gövde veya dallar üzerinde boru biçimli talaş veya balçık birikintileri gözlenir (ki bunlar yoluyla termitlerin izi sürülür)

Yaşam Döngüsü

Termitler nymph’den yetişkine kadar gelişimleri süresince çok az değişirler. Canlı ağaçların kabukları içinde, ölü ağaçlarda veya toprak içindeki yuvalarında yaşarlar. Termit lerin binlercesi bir yuvada yaşayabilir. Aynı yıl içinde, kanatlana yetişkinler yeni yuvalar yapmak için uzağa uçabilirler.

Bitkideki Hasarı ve Bitki Toleransı

Canlı odunlara saldıran termitlerin ağır istilası verimi %10 – 15 azaltabilir. Termitler gerekli besini aramak için toprak içinde gezinmezler, canlı odunları yerler. Bir çay ocağına ilk olarak, çay ocağının köklerine temas eden diğer ağaçların köklerinden girerler. Bu nedenle yeni bir çay tarlasına alan temizlendikten sonra bitki dikilir, ölü ağaçları ve kütükleri kökleri ile birlikte kaldırmak çok önemlidir.

Bir çay ocağı istila edildiği zaman ilk adım, gözlem yapmaktır. Termitler canlı odun ları mı yiyor yoksa sadece ölü odunlarını yiyor (odun önceden güneşte kavrulma yoluyla mı öldü, budamanın ardından veya hastalık nedeniyle mi öldü ?). termitler, canlı odunları yiyorsa bazı uygulamalar yanında insektisitlerde kullanılır. Budama zamanı, dalı kestikten sonra en az iki kez açılarak kabuk içindeki yuvalanma durumuna bakmalısınız. Ondan sonra yuvaya insektisit püskürtün. Budamadan hemen sonra ilaçlama yapmalısınız çünkü, termitler çok hızlı olarak açıklıkları balçık ile kapatacaktır. İstila edilmiş olan ocaklar için; sökmek, yakmak veya yeni bitki dikmek bir alternatiftir. Yeni bitki dikmeden önce komşu ocakların istila edilmediğinden emin olmak için kontrol etmelisiniz.

Termitler sadece ölü odunları yiyorsa, istila edilmiş olan dalları budayarak uzaklaştırın ve ağacın yüzeyi üzerinden balçık ve talaş tüplerinin her birini temizleyin. Olası yuvaları bulun ve yok edin (insektisit kullanın veya kazıyıp çıkarın). Yuva, bir ölü ağaçta veya toprak içinde kurulu olacaktır.    


Tercüme : Kamil Engin İslamoğlu, Ziraat Mühendisi, E-Mail
Kaynak: Chapter Nine: Major Insect Pests of Tea in Viet Nam - Part A.   Part B.  April 2001. FAO – Tea IPM Ecological Guide Michael R. Zeiss, Koen den Braber. Translated by Tran Thanh Nam. Published by CIDSE, I.P.O. Box 110, Ha Noi, VIET NAM