Kimyasal Gübre, Çiftlik Gübresi ve Kompost

Kompost organik materyalin ayrışması yoluyla üretilen kolayca ufalanan, süngerimsi, koyu bir materyaldir. Kompost olabilen organik materyale örnek olarak; çay budama atıkları, yabancı otlar, mutfak atıkları yeşil gübre bitkilerinin yaprakları ve diğer bölümleri, pirinç samanı, hayvan gübresi vb. Kompost üretimi normal olarak birkaç ay alır.

Kompost, çiftlik gübresi (hayvan gübresi ve idrarı bazen ahırdaki sama ile karıştırılır) ve kimyasal gübre genç çay bitkilerinin ihtiyacı olan ( N gibi) besinlerin tümünü sağlar. Her biri avantaj ve dezavantajlara sahiptir.

Kompost ve çiftlik gübresinin başlıca avantajı toprak için organik madde sağlamaları dır. Organik madde; toprak strüktürünü, su infiltrasyonunu iyileştirir ve toprak organizmaları nın gelişimine yardımcı olur.

Kimyasal gübrenin başlıca avantajı, sahip olduğu yüksek besin içeriğidir (örneğin  ürenin ağırlığının yarısı hemen hemen N iken, buffalo gübresi sadece %2 N içerir). Böylece, hektara ton olarak uygulanan kompost veya çiftlik gübresi yerine hektara kilogram olarak kimyasal gübre uygulaması yeterli olur. Ancak dezavantajı, kimyasal gübrenin toprağınıza her hangi bir organik madde sağlamamasıdır.

Her birinin avantajlarından yararlanmak amacıyla çiftçiler için olası en iyi strateji, her üçünü de kullanmaktır (kimyasal gübre, çiftlik gübresi ve kompost). Gerçekte bu, 1999 Phu Tho’da ki TOT eğitimi süresince yürütülmüş olan gübre denemeleriyle kanıtlanmıştır. Kompost, çiftlik gübresi ve kimyasal gübre kombinasyonunun, sadece kimyasal gübre kullan mak veya sadece kompost ve çiftlik gübresi kullanmaktan daha yararlı olduğu TOT eğitimi süresince tespit edilmiştir.

Kompost Nasıl Yapılır ?

Kompost bitkisel materyaller ve az miktarda çiftlik gübresi ile az miktarda verimli toprağın karıştırılması ve sonra 1 – 3 ay süreyle bitkisel materyalin ayrışması için bakteri reaksiyonlarına izin vererek yapılır. Herhangi bir bitkisel materyal kullanılabilir; sebze veya mısır hasadının ardından tarlaya düşen yapraklar ve dallar, pirinç kepeği veya samanı, yabancı otlar, çim, yeşil gübre ağaçları veya orman ağaçlarının yaprakları, mutfak kırıntıları ve atık ları, odun veya pirinç’in yakılmasından elde edilen küller, su sümbülü veya diğer su yabancı otları vb. Her bir yöne doğru 1 mt olacak bir yığın yapmaya yetecek kadar materyale gereksi niminiz olacaktır (1 mt genişliğinde, 1 mt uzunluğunda ve 1 mt yüksekliğinde). Bol miktarda bitkisel materyale sahip olduğunuz aylar süresince kompost yapımına başlamanız daha kolaydır (örneğin; Mayıs – Haziran).

Bazı çiftçiler toprakta bir kuyu kazarak başlamayı tercih ederler (en az 1 mt’ye 1 mt ve 70 cm derinliğinde). Kuyunun avantajları;

- Tüm bitkisel materyali bir arada tutar (daha derli toplu)

- Tavuklar ve domuzlar gibi hayvanlardan korumak daha kolaydır

- Kuyu, kuru havalar süresince bitkisel materyalin nemini korur

Dezavantajı ise, çukur kazmak daha çok iş gücü gerektirir. Artıca, yağmurlu aylar süresince çukur su ile dolar ve kompost taban suyu oluşumuna neden olur. Bu bir problemdir çünkü kompost aşırı nemli olduğu zaman bakteri çalışmasına yetecek kadar hava alamaz. Bu durumda, kompost yığınında bitkiler için zararlı olan asitleri ve gazları üreten ve çok miktarda N kaybıyla sonuçlanan çürüme başlar. Üstelik, çürüme işlemi kompost yığınında kötü bir koku oluşumuna neden olur. Bu problemden kaçınmak için bir çukur kazmak yerine toprağın yüzeyi üzerine (üzerinde kompostu yapacağın) bitkisel materyalden basit şekilde bir tabla yapmalısın. Çok yağışlı havalarda veya taban seviyesi düşük alanlarda bitkisel materyaliniz den yığın yapmadan önce dallar veya diğer materyalden böyle bir tabla ile kompost alanını örtün. Bu alttan hava girişine de yardımcı olur.

Kullanmayı planladığınız bitkisel materyali kompost yapacağınız alana getirin. Yaklaşık olarak, 10 cm’den daha büyük olmayan parçalar elde etmek için her bir parçayı kesin. Karışımın ne aşırı ıslak ve yeşil, nede aşırı kuru ve odunsu olmaması için farklı tipteki bitkisel materyalleri birbirleriyle karıştırın örneğin; mısır saplarının odunsu parçaları ve saman daha sulu yeşil bitkisel materyal ile karıştırılırsa daha iyi ayrışacaktır. Diğer taraftan, sadece sulu yeşil materyal kullanırsanız yığın ıslak ve sıkı olacak bakteriler için yeterli hava olmayacaktır.

Kompost yığını ve tabakların görünümü (Source: original drawing by Wendy Gibbs)

Kesilen ve karıştırılan bitkisel materyal, toprağın yüzeyi üzerinde veya yığın dibinde (1.kat olarak) yaklaşık 10 cm kalınlığında bir bitkisel materyal tabakası olarak yığılır.(2. kat olarak)Üzerine biraz çiftlik gübresi serpilir. Fazla miktarda çiftlik gübresi kullanırsan kompos tun besin içeriğini yükseltmiş olursun. Ancak aşırı miktarda çiftlik gübresi kullanman yığını aşrı ıslak yapacak ve mikroorganizmalar için yeterli hava olmayacaktır. Çitlik gübresinin her türü kullanılabilir; tavuk, buffalo vb. Aynı zamanda çiftlik gübresinin de üzerine (3.kat olarak) bazı eski kompost parçaları veya verimli koyu renkli toprak serpilir (bunlar bakteri kaynaklarıdır ve diğer mikroorganizmalarla birlikte bitkisel materyali ayrıştıracaktır). Bundan sonra, diğer bitkisel materyal tabakasını ilave ederek üzerine yine çiftlik gübresi tabakası ve verimli toprak tabakası şeklinde kompost yığınınızı yapın. Sahip olduğunuz kullanılabilir tüm materyal bu şekilde tabakalar halinde ilave edilir (yandaki resme bakınız).

Yığınınız her yönde en az 1 mt olduğunda tamamlanmış olur. Çok küçükse ayrışma süresince yeterli ısıya ulaşamayacaktır (ısı tutamayarak), diğer taraftan çok büyükse, karıştırılması ve çevrilmesi güç olacaktır. Bu nedenle, kompostu büyük miktarlarda yapacak sanız, dev bir yığın yapmak yerine birkaç yığına bölün.

Kompost yığını iyi inşa edilmişse, kompostta ki mikroorganizma aktivitesi başlayacak ve bunun sonucunda kompostun sıcaklığı artmaya başlayacaktır. Birkaç gün sonra sıcaklık 50–70 oC olacak ve kısa bir süre sonra düşecektir. Çok kuru ve çok ıslak olmamalı ve kompost un nemi korunmalıdır.

Kompost aşırı kurursa mikroorganizma aktif olamayacak ve hiçbir reaksiyon oluşmayacaktır, ancak ıslak olduğunda da içine hava giremeyeceğinden kompost yığını çürümeye başlayacaktır. Hatırlatma: İyi bir kompsot yığını asla kötü kokmaz ! Kötü bir koku kompost yığını veya çukurunda hatalı bir uygulamanın olduğu anlamına gelir.

Kompostun rutubetini kontrol etmenin kolay bir yolu, kompost yığını veya çukurun dan bir miktar materyal almaktır. Bu materyali elinizle sıktığınızda dışarıya fazla su akıyorsa, kompost çok ıslaktır. Eliniz açtığınızda materyal parça parça dökülüyorsa çok kurudur. Materyali elinizle ezdiğiniz zaman, birkaç damla su geliyorsa o zaman idealdir. Kompost karınca ve mantarla doluysa, çok kuru olduğu anlamına gelir. Kompost çürümüş yumurta kokusu üretiyorsa aşırı ıslaktır.

Her üç haftada bir yığını karıştırmak ve çevirmek için bir kürek veya çatal kullanın. Bu işlem ayrışma hızının artmasına yardım eder. Kompost yığınında sıcaklı hissi (diğer bir ifadeyle bakteriler bitkisel materyali hızlıca ayrıştırmışsa) ve yığın hacminde de azalma oluş muşsa çakışma başarılı olmuştur. Kompostun ısısını kontrol etmek içinde yığının merkezine bir sopa sokulur. Dışarıya çekildiği zaman sopanın ısındığı hissediliyorsa bakteriler çalışıyor dur. Aksi oluyorsa, yığınınız aşırı ıslak veya aşırı kurudur, bir miktar daha çiftlik gübresi ilave etmeniz gerekecektir.

Kompost kullanıma hazır olduğu zaman verimli bir toprağa benzeyecektir; koyu, kolayca ufalanabilir ve süngerimsi. Bu aşamaya ulaşmak mevsime bağlı olarak (yağmurlu sıcak havalarda daha hızlı, kuru soğuk havalarda daha yavaş) yaklaşık 1 – 3 ay gereklidir. Hazır olduğunda, çay plantasyonunuza uygulayabilirsiniz veya yeni çay bitkileri dikeceğiniz zaman dikim çukuruna koyabilirsiniz. Ayrıca, tamamlanmış kompostu soğuk su ile karıştı rarak yapacağınız bir “kompost çayı” toprak ve yaprak hastalıklarından bitkileri korumaya yardımcı olur.

Ne kadar gübre kullanmalısın ?

Çiftlik Gübresi ve Kompost için :

Pratikte ne kadar çiftlik gübresi ve kompost uygulanacağı (hektara 10 – 20 ton veya daha fazla olması istenir) tedarik edebileceğiniz miktara ve mevcut işgücü miktarına bağlı olacaktır. Çoğu çiftçi hem çiftlik gübresi hem de kompostu az miktarlarda kullanabilir. Ayrıca, hem ağırdırlar hem de bu nedenle yokuş yukarı taşınması ve uygulanması büyük bir iş gücü gerektirir.

Kimyasal Gübreler için :

Fidan aşaması süresince bitkilerin kimyasal gübre ihtiyacı sonraki gelişme aşamaların dakinden daha azadır. Kimyasal gübre miktarına karar vermek için, aşağıdaki üç adım izlenir :

1 – Azot oranını seçmek. Çoğu kaynakta fidan aşaması süresince hektara 30 – 120 kg arasında azot önerilmektedir (örneğin; ürenin sadece %46’sı N olduğundan, bu hektara 65 – 261 kg arasında üreye eş değerdir). Ancak uygulanacak tam miktar için;

a)Toprağınız ne kadar verimlidir? (Düşük oranda N kullanıyorsanız toprağınız çok verimlidir). Verimlilik hakkında ileri sürülen bir görüş; komşularınıza ne kadar N’lu gübre kullandıklarını ve geri dönüşümünde ne kadar verim aldıklarını sorun. Ancak unutulmamalıdır ki, çiftliğinizdeki toprak komşunuzunkinden daha çok (veya daha az) verimli olabilir. Birkaç farklı oranı test etmek için bir deneme yapmanız gereklidir.

b)Gübre oranları üzerindeki denemeler için IPM Çay Tarla Rehberinden 2. çalışmayı bir kılavuz olarak kullanabilirsiniz (çalışmaya “Gübre türüne karşı verim, zararlılar, doğal düşmanları ve hastalıkların yanıtı” adı verilmiştir). Farklı gübre tiplerinin yerine farklı gübre oranlarını kullanın. Denemeniz amonyum sülfat gübresini kapsıyorsa, deneme nin başında ve sonunda toprak pH’sını ölçmek iyi bir düşüncedir. Çünkü amonyum sülfat toprağı daha fazla asidik (düşük pH’lı) yapar.

c) Yatırım yapmak için ayırdığınız para ne kadardır? (Çay veriminizi arttırmak için daha fazla gübre kullansanız bile çiftlik aktiviteleri dışında veya diğer ürünlere de yatırım yapmak için paranızın bir bölümünü kullanmayı istemeye bilirsiniz).

2 – Azot için bir oran seçtiğiniz zaman, fosfor ve potasyum için yaklaşık olarak yarısı kadar bir oran kullanın.

Örneğin; N için hektara 60 kg uygulamayı planlıyorsanız (130 kg üre’ye eş değerdir) hektara yaklaşık olarak 30 kg P ve 30 kg K uygulamalısınız. Ancak N hariç, P ve K ‘un tam miktarları toprağınızın verimliliğine ve finansman durumunuz bağlı olacaktır. N ‘a gelince birkaç farklı oranı test etmek için bir denem yapmanız gereklidir.

Örnek: Hektara 30 kg oranında P uygulamak istiyorsanız ve P’u süper fosfat formunda uygulamak istiyorsanız ne kadar süper fosfat uygulamalısınız ?

Yanıt :  30 kg x 100 = 3000 kg

3000 kg ÷ 18 (% C) = 167 kg/ha süper fosfat

N oranının yarısına eş değer P ve K oranını verecek olan bir gübre karışımı yapmanız için bir örnek ;

- Hektara 130 kg üre ( Hektara 60 kg N demektir)

- Hektara 167 kg süper fosfat (Hektara 30 kg P demektir).

- Hektara 63 kg potasyum sülfat (Hektara 30 kg K demektir).

Bu sadece temel bir örnektir, her bir çiftçi toprağının verimliliğine ve ev ekonomisine göre kendi oranlarını seçmelidir.

Gübreleri Uygulamak İçin Hangi Metodu Kullanmalısınız ?

Gübreler daima çay bitkileri bol miktarda yaprağa sahip oldukları zaman ve yağmurlu mevsim süresince 2 – 4 uygulama zamanı içerisinde verilmelidir (Mart – Ekim arasında). Gübreler asla budamadan sonra uygulanmamalıdır çünkü, bitkiler yapraksızdır ve topraktan besinleri absorbe edemez.

Gübreler çay ocağı kökünün uzayan belirli dalları yoluyla absorbe edilir. Bu nedenle kök siteminin sadece bir yanına gübre uygulamışsanız ocaktaki bazı dallar bundan tam olarak yararlanamayacaktır. Genç bitkiler için gübreler her bir bitkinin etrafındaki bir halkaya uygulanmalıdır ancak gövdesine temas etmemelidir. Bitkiler ocak formuna sahip oldukları zaman, ocağın yanlarına ve ayrıca ocak içindeki boşluklara uygulanır. Bazı uzmanlar toprak yüzeyinden akarak oluşan kayıpları azaltmak için toprağa gübreyi gömmeyi önerirler. Ancak bu çok fazla emek gerektirir ve bazı çalışmalar gübrelerin gömüldüğünde çay bitkisi tarafında absorbsiyonunun artmadığını göstermiştir. Gübreyi gömecekseniz, toprağın birkaç cm üzerin de yoğunlaşan narin emici köklere hasar vermemeye dikkat edin.  

Potasyum ve Fosfor Gübrelerine Niçin Para Harcamalıyız ?

Çünkü onlar bitki için N kadar önemlidir. Bir bitkiye gübre vermek bir çocuğu beslemek gibidir ! Bir çocuğun pirinç gibi gıdalarda ki enerjiye ihtiyacı vardır ancak çocuk sadece pirinç yerse soya ve et gibi proteinli besinleri yemezse hastalanacaktır. Hiç protein alamayan bir çocuk pirinç dolu bir mideyle ölecektir !

Çay bitkisinin durumu da aynıdır. Çay bitkisinin N ihtiyacı vardır ancak bunun yanı sıra P ve K ‘ya da ihtiyacı vardır. Bir bitki hiç P ve K içermeyen ancak N ile dolu bir toprakta ölür.

Bitkilerin proteinleri yapmak için N ihtiyaçları vardır ki bu (proteinler) bitkilerin yapısal bölümlerinin inşasında kullanılır. Ayrıca bazı proteinler (enzimler) bitki içerisinde diğer kimyasalların üretimine katkı sağlar. Bitkiye sadece N verilirse, açlıktan ölecektir. N kadar öneli olup bitkinin ayrıca ihtiyaç duyduğu;

Fosfor, bir çok kimyasal reaksiyon için yakıt olarak işlev gören enerjice zengin kimyasalları ( ATP, NADP vb.) yapak için bitkide kullanılır. P bitkideki bir çok hücrenin fonksiyonunu ve yapısını belirleyen genlerin oluşturduğu DNA’nın temel kimyasal bir parçası dır.

Potasyum, bir enzim (kimyasalları üreten proteinler) proteini olarak işlev görür. Ayrıca, bitkiler K’u içlerindeki su ve tuzların konsantrasyonunu ayarlamak için kullanır. K bazı hasatlıklara karşı bitkilerin direncini arttırmaya yardımcı olur (örneğin; K, nematodlara karşı çayın direncini arttırır.

Bu nedenle tüm paranızı N’a vermemelisiniz, paranız heba olur. Onun yerine, N – P – K’nın dengelenmiş olduğu bir karılımı satın alıp kullanın. Örneğin; fidan ve dal oluşum aşamalarında ne kadar P ve K uygulanacağını hesaplamak için N oranını 2’ye bölün.

1996’da Thanh Ba ilinde ki 3 çalışma grubundaki çay çiftçileri N – P – K’sı dengelenmiş bir karışımın uygulanması ile sadece N uygulamasını karşılaştırmak için deneme ler yapmıştır. Karışım, sadece N uygulanmasından daha yükse verim, daha yüksek çay kalitesi ve daha yüksek gelir sağlamıştır.

Çayın Dal Oluşum Aşamasında; Kimyasal Gübre, Çiftlik Gübresi ve Kompost

Dal oluşum aşaması süresince ne kadar gübre kullanılacağına karar vermek için, “Fidan aşamasında ne kadar gübre kullanmalısın ?” başlıklı bölümde önceden tanımlanmış olan üç adım izlenir;

1 – Dal oluşum aşaması süresince çoğu kaynakta fidan aşaması sürecinden daha çok N önerilir (yılda hektara 40 – 200 kg arasında).

2 – Fidan aşamasında kullanacağınız N‘un tam miktarı toprak verimliliğine ve ev ekonomisine bağlı olacaktır. Ve fidan aşamasında N için bir oran seçtiğinizde P ve K içinde yaklaşık olarak yarısı kadar bir oran kullanılır.

3 – Toprak çok asitli olduğunda çay bitkisi, Zn gibi diğer besinlere ihtiyaç duyar. Bitkiler yeterli Zn olmadığının göstergesiyse;

-Küçük yapraklar (ve çok soluk)

-Sürgün üzerindeki yaprakların arasında ki mesafe kısalığı (kısa internot)

Bitkiler Zn yetersizliği görülüyorsa, yılda 4 uygulama zamanına bölünmüş olarak hektara toplam 8 – 30 kg çinko sülfat uygulanır. Uygulanacak çinko sülfat su ile karıştırılır ve hasattan sonra ocaklara püskürtülür. Bitkilerin Zn ihtiyacı olduğundan emin değilseniz tarlanın sadece şüphelendiğiniz bölümüne uygulayın ve sonra diğer alanlardaki bitkilerle karşılaştırın.

Çayın Ticari Aşamasında; Kimyasal Gübre, Çiftlik Gübresi ve Kompost

Ticari aşama süresince ne kadar gübre kullanılacağına karar vermek için, “Fidan aşamasında ne kadar gübre kullanmalısın ?” başlıklı bölümde önceden tanımlanmış olan üç adım izlenir ;

1 – Ticari aşamada önceki aşamalardan daha fazla N gereklidir. Çoğu kaynak yılda hektara 80 – 300 kg arasında N önerir. N düzeyinin yüksekliği hasat edilen tomurcuk miktarı nı arttırsa bile, çay kalitesini düşürebilir. Uygulanacak N’un tam miktarı toprağınızın verimlili ğine ve aile ekonominize bağlı olacaktır. Diğer bir ifadeyle, daha fazla N kullanmak çay veriminizi arttırsa bile çiftlik dışı aktivitelerde ve diğer ürünlere yatırım yapmak için, N’lu gübre almak yerine paranızın bir bölümünü ayırmak isteyebilirsiniz.

N’un tam miktarı genel olarak, hasat ettiğiniz çay miktarına bağlı olacaktır (veya hasat etmeyi hedeflediğiniz maktara). Yaklaşık bir oran olarak, hasat ettiğin taze çayın her bir tonu için 20 – 25 kg N kullanmalısınız. Örneğin; hektara 5000 kg (5 ton) taze çay hasat ediyorsan, bu durumda hektara 100 kg N uygulamalısınız;

5 ton/ha x 20 kg N/ton = 100 kg N/ha

Bu, potasyum sülfatın %50 K içermesinden dolayı hektara 80 kg potasyum sülfata eşdeğer olacaktır. Bazı uzmanlar, K için oranı arttırmanın daha karlı olduğunu ifade etmek tedir. Emin olmak için tek yol bireysel olarak çiftçilerin yapacakları denemelerdir.

Besinlerin ( N – P – K ) oranlarını da seçtikten sonra, bu oranları sağlaması için ne kadar gübreye ihtiyacınız olacağını hesaplayın. Uygulanacak gübre miktarı daima, besin oranların dan yüksek olacaktır. Çünkü gübreler diğer ek maddeleri de içerirler (diğer bir ifadeyle gübreler %100 saf değildir).

Çay İçin Organik Yaprak Gübresi

Besinlerin bir çoğu çay bitkilerinin yaprakları üzerine püskürtülerek uygulanabilir. Örneğin; yaprağa çinkonun uygulanması dal oluşum bölümünde tartışılmıştır. Bununla birlik te, bazı besinler özellikle çözünebilir formdakiler uygulanır (diğer bir ifadeyle, toprağa uygulayacağın her sıradan gübreyi püskürtme olanağın yoktur).

Yaprak gübrelerinin bazı avantajları;

1 – Hızlı absorblanır (saatler içinde, toprağa uygulanmışsa günler veya haftalar içinde) Bu nedenle, besin eksikliği semptomları özellikle mikro besinlerin eksikliklerini iyileştirme nin en iyi yolu yaprak gübresidir.

2 – Toprak koşullarına bağlı değildir. Toprak aşırı kuruysa uygulanan gübreler absorb lanmayabilir veya toprakta diğer besinlerin konsantrasyonu yüksekse veya toprak pH’sı aşırı ekstremse.

3 – Bir çeşit sulama olarak da işlev görür. Yaprak gübrelerini uygulamak için kulanı lan suyun kendisine bitkiye yararlıdır.

Yaprak gübrelerinin bazı dezavantajları ise;

1 – Pahalıdırlar (ticari yaprak gübreleri)

2 – Bitkiler kuraklık stresindeyse, absorbsiyonları düşüktür. Absorbsiyon yaprağın alt yüzeyi üzerinde ki açıklıklardan (stoma) geçiş yoluyla olur. Sıcak güneşli günlerde ve özellikle bitkinin suya ihtiyacı varsa açıklıklar kapalı olacaktır.

3 – Uygulama su gerektirir ve toprağa gübre serpmekten daha çok iş gücü gerektirir. Birkaç ticari yaprak gübresi vardır: Thien Nong, Komic (veya komix), Humix, Nuca ve VCC gibi. Ticari ürünlerin bir çok besinlerin karışımından oluştuğuna inanılmaktadır. Bununla birlikte bazı ürünlerin üzerinde bileşen listesi yoktur bu nedenle gerçekte ne satın aldığınızdan kesinlikle emin olmalısınız. Kendi organik yaprak gübrenizi yapmak ise ilginç bir alternatif olacaktır. Aşağıdaki reçete, 1999’da Phu Tho ‘da ki TOT eğitiminde iyi sonuçlar vermiş bir formülasyondur :

Son olarak yukarıdaki her iki solüsyon birbiriyle karıştırılır ve çay yaprakları üzerine püskürtülür.

Kaynak: Chapter Six: Managing the Tea Crop. April 2001. FAO – Tea IPM Ecological Guide Michael R. Zeiss, Koen den Braber. Translated by Tran Thanh Nam. Published by CIDSE, I.P.O. Box 110, Ha Noi, VIETNAM